SCENARIUSZE

Zostańcie z nami – kurs na bioróżnorodność!

Opis: Uczniowie i uczennice dowiedzą się: co to jest bioróżnorodność, jakie są główne zagrożenia dla jej zachowania i jak powinniśmy ją chronić. Będą potrafili wskazać przyczyny i skutki niszczenia siedlisk, w tym wylesiania.
Zrozumieją, jakie działania należy podjąć dla realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju w zakresie ochrony bioróżnorodności (cel 15).
Czas trwania lekcji:​ 45 minut

Autor/Autorka (autorzy/autorki): Beata Szcześniak - Piwowarska



Cele lekcji:
Po lekcji uczeń/uczennica:
  • pozna wybrane gatunki zagrożone wyginięciem i przyczyny zmniejszenia ich liczebności,
  • pozna zagrożenia dla ekosystemów, w szczególności dla ekosystemów leśnych i zaproponuje sposoby zapobiegania tym zagrożeniom,
  • wyjaśni, co to są Cele Zrównoważonego Rozwoju i jakie przewidują zadania w zakresie ochrony bioróżnorodności,
  • będzie świadomy niekorzystnego wpływu człowieka na ekosystemy, w szczególności na ekosystemy leśne,
  • zrozumie potrzebę ochrony gatunkowej i ochrony siedlisk,
  • będzie potrafił właściwie komunikować się w grupie i współpracować z innymi;

Pytanie kluczowe: Dlaczego bioróżnorodność wymaga ochrony?

Metody pracy: mapa myśli, burza mózgów, praca z tekstem, dyskusja, pogadanka, zadawanie pytań;
Formy pracy: indywidualna, zbiorowa, praca w małych grupach;

Materiały dydaktyczne:

Przebieg zajęć

I. Bioróżnorodność? - 5 min
  • Napisz na tablicy lub pokaż uczniom i uczennicom planszę ze słowem: “różnorodność”. Zapytaj co oznacza ten termin i co jest najbardziej różnorodne na świecie. Następnie przed słowem „różnorodność” dodaj przedrostek „bio” i zapytaj uczniów i uczennice czy znają ten termin, co on oznacza i z czym im się kojarzy? Skojarzenia i pomysły zapiszcie na tablicy lub na planszy, tworząc mapę skojarzeń.
  • Podsumowując, powiedz, że „bioróżnorodność”, czyli „różnorodność biologiczna” to zróżnicowanie form życia. Oznacza bogactwo gatunków, a także zróżnicowanie osobników danego gatunku i całych ekosystemów. Za chwilę wspólnie poznamy, jaką wartość ma różnorodność biologiczna.

II. Oko w oko z ... – 10 min
  • Pokaż uczniom i uczennicom zdjęcia przedstawiające różne zwierzęta: koalę, orangutana, nosorożca, pandę wielką i ptaka drapieżnego (orlik grubodzioby) - załącznik nr 1. Następnie zapytaj grupę, gdzie mieszkają te zwierzęta (w jakim środowisku i na jakich kontynentach). Poproś uczniów i uczennice o odnalezienie tych miejsc na mapie i przyklejenie zdjęć w odpowiednich miejscach mapy:
    • Koala – lasy eukaliptusowe, wschodnia Australia
    • Orangutan – wilgotne lasy deszczowe, Indonezja (Sumatra) i Malezja (Borneo)
    • Nosorożec biały – sawanny na południu Afryki
    • Panda wielka – Chiny, Azja Wschodnia
    • Orlik grubodzioby – w Europie: Polska, Białoruś, Rosja, zimuje w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie, w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej.
  • Następnie zapytaj uczniów i uczennice, co łączy te zwierzęta i czy mają coś wspólnego? (powinna pojawić się odpowiedź, że wszystkie są gatunkami chronionymi i zagrożonymi wyginięciem). Porozmawiajcie, dlaczego te zwierzęta są zagrożone wyginięciem i pomysły zapiszcie na tablicy/arkuszu papieru. W wypowiedziach uczniów i uczennic mogą znaleźć się poniższe przyczyny:
    • niszczenie środowiska, w którym zwierzęta żyją (lasu, sawanny, terenów podmokłych),
    • wycinanie lasów tropikalnych,
    • polowania, kłusownictwo,
    • chwytanie zwierząt i sprzedawanie jako okazów,
    • zanieczyszczenie środowiska,
    • wprowadzanie obcych gatunków (gatunków inwazyjnych),
    • zwierzę występuje na wyspie (miejsce izolowane przestrzennie), nie ma możliwości ucieczki/ migracji z zagrożonych miejsc,
    • zwierzę odżywia się tylko jednym gatunkiem rośliny i nie może przestawić się na inne źródła pokarmu;
  • Podkreśl, że koala, nosorożec biały, panda wielka, orlik grubodzioby i orangutan żyją na różnych kontynentach i w środowisku naturalnym nie mają szans się spotkać. Mimo, że dzielą je tysiące kilometrów, to przyczyny ich wymierania są podobne. Zwróć uwagę, że często spadek liczebności zwierząt wynika ze zniszczenia środowiska, w którym żyją np. na skutek wylesiania i pustynnienia. Wylesianie powoduje odsłonięcie gleby i przyspiesza jej erozję, co skutkuje zmniejszeniem zawartości składników mineralnych i zmniejszeniem urodzajności gleby.
  • Pustynnienie nie jest ograniczone jedynie do sawann i stepów, dotyczy także lasów tropikalnych i lasów w strefie umiarkowanej, które także mogą zostać zdegradowane do pustyń.
  • Sawanna, na której oprócz nosorożców mieszkają także np. antylopy, żyrafy, zebry, czy słonie ulega szybkim przekształceniom w pastwiska. W wielu miejscach stada dzikich zwierząt są zastępowane przez stada bydła, a w innych nadmierny wypas zwierząt prowadzi do pustynnienia sawanny.

III. Kurs na bioróżnorodność: fakty - 5 min.
Przedstaw uczniom i uczennicom 3 slajdy z wybranymi faktami obrazującymi skalę wylesiania, pustynnienia i utraty bioróżnorodności na świecie - załącznik nr 3. Podkreśl, że taki stan przyrody wymaga szybkich i skutecznych działań. Dlatego też, w 2015 r. przedstawiciele 193 państw porozumieli się w sprawie wspólnych działań, aby chronić Ziemię przed pogarszającym się stanem środowiska. Pokaż slajd nr 4 i opowiedz o opracowaniu 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju i zadań, które należy wykonać na przestrzeni następnych 15 lat, aby te cele osiągnąć. Cel 15. dotyczy „zarządzania lasami w sposób zrównoważony, zwalczania pustynnienia, zatrzymania i odwrócenia procesu degradacji gleby i powstrzymania utraty bioróżnorodności”. Cel ten może zostać osiągnięty jedynie we współpracy wszystkich państw i ludzi na całym świecie – zależy od działań społeczności międzynarodowej, ale także od nas samych.

IV. Zostańcie z nami! Działamy! - 25 min.
  • Ostatnim etapem zajęć będzie praca w 5 grupach. Każda grupa otrzyma zdjęcie i opis jednego z gatunków zwierząt – koali, pandy wielkiej, nosorożca białego, orlika grubodziobego lub orangutana- załączniki nr 1 i 2 i kartę z opisem zadań związanych z realizacją 15. Celu Zrównoważonego Rozwoju - załącznik nr 4.
    Uczniowie i uczennice zapoznają się w grupach z cechami danego gatunku i wybiorą najważniejsze zadania, których wykonanie pomogłoby chronić to zwierzę. Następnie wcielą się w przedstawicieli lokalnej organizacji pozarządowej, działającej na rzecz ochrony danego gatunku. Zadaniem grupy będzie:
    • wymyślenie nazwy organizacji i zdecydowanie, jakie zadania chciałaby wykonać,
    • przygotowanie krótkiej wypowiedzi (nie dłuższej niż 2 minuty) dla telewizji, w której przedstawiciel organizacji zaprosi widzów do wspólnych działań, na rzecz ochrony bioróżnorodności. Wypowiedź powinna zawierać informacje o przyczynach zagrożenia gatunku i sposobach zapobiegania tym zagrożeniom. Warto zwrócić uwagę na problemy globalne i Cele Zrównoważonego Rozwoju, wraz z zadaniami.
  • Kiedy uczniowie i uczennice skończą pracę (po 10-15 min.) przedstawiciel każdej z grup zaprezentuje przygotowaną wypowiedź.
  • Na zakończenie podsumuj, które zadania powtarzały się w wypowiedziach uczniów i podkreśl, że ich wykonanie zależy od całej społeczności międzynarodowej, a więc także od nas samych.

Zadanie domowe dla chętnych:
Utrata bioróżnorodności to problem ogólnoświatowy, wymagający zarówno globalnych jak i lokalnych działań. Wykonajcie indywidualnie lub w grupie plakat promujący ochronę bioróżnorodności.

Komentarz metodyczny:
Rekomendowana jest realizacja scenariusza w grupie uczniów i uczennic, którzy poznali już pojęcie: Cele Zrównoważonego Rozwoju. Treść zajęć może zostać rozbudowana o elementy dotyczące wzajemnych współzależności pomiędzy organizmami (łańcuch powiązań) oraz wpływu niszczenia siedlisk (wylesianie, pustynnienie) na sytuację ludności, w tym ludności rdzennej w krajach Globalnego Południa. Zadanie pt. Zostańcie z nami! Działamy! może zostać przeprowadzone również w starszych klasach gimnazjalnych. W zajęciach z udziałem starszych uczniów i uczennic proponowane jest dodanie dyskusji na temat skuteczności zadań objętych Celami Zrównoważonego Rozwoju (mocne i słabe strony, zagrożenia i szanse).
W podsumowaniu, możesz również zaprezentować dwuminutowy film prezentowany w ramach kampanii „Nature is speaking”, dotyczący ochrony lasów tropikalnych: Kevin Spacey is The Rainforest.

Materiały pomocnicze: