Cele lekcji:
Po zakończeniu zajęć uczennica/uczeń:
- zna Cele Zrównoważonego Rozwoju, w tym cel 6
- rozumie, że prawo do wody i higieny należy do podstawowych praw człowieka
- wskazuje na mapie przykłady miejsc, w których występują problemy z wodą – jej nadmiarem lub brakiem
- potrafi podać przykład konfliktu o wodę, zawłaszczania wody oraz proponuje sposoby rozwiązywania problemu
- doskonalić będzie umiejętność krytycznego myślenia.
Pytanie kluczowe: Jak zapewnić mieszkańcom Ziemi czystą wodę i odpowiednie warunki sanitarne?
Metody i formy pracy:
- praca grupowa i indywidualna
- burza mózgów, stacje naukowe, dyskusja.
Materiały dydaktyczne: karty pracy dla grup, mapa konturowa świata, mapa ścienna świata, Internet.
Przebieg lekcji:
I. Wprowadzenie:
- Zapoznanie z tematem, celami lekcji i pytaniem kluczowym – czas 3 minuty
- Podział na grupy 4 – 5 osobowe.
- Burza mózgów: Nauczycielka/ nauczyciel rozdaje uczniom kartę z tekstem. Prosi ich o uważne przeczytanie tekstu, a następnie przeprowadzenie dyskusji. Przeczytajcie uważnie tekst, a następnie przeprowadźcie dyskusję w grupach i na kartce A4 zapiszcie Wasze propozycje rozwiązań.
“Janek mieszka w Krakowie. Pewnego dnia rano odkręcił kran w łazience i nie popłynęła z niego ani jedna kropla wody… Okazało się, że nie ma wody ani w jego domu, ani na całym osiedlu, ale i w Krakowie. W porannych wiadomościach podano informację o cyberataku na miasto Kraków, w wyniku którego ujęcia wody pitnej w całym mieście zostały zanieczyszczone i trzeba było wstrzymać dostawy wody do mieszkań, szkół i miejsc pracy. Jak mieszkańcy tego prawie milionowego miasta poradzą sobie z tym problemem wiedząc , że potrzebny jest co najmniej tydzień na uzdatnienie wody w miejskich ujęciach ? Jakie zagrożenia dla Krakowa pojawić się mogą w związku z tą sytuacją? Co powinien zrobić sztab kryzysowy Krakowa?”
Czas pracy grupy – 3 minuty, omówienie – 3 minuty.
II. Część właściwa:
- Mini wykład: Cele Zrównoważonego Rozwoju – cel 6. Fakty dotyczące dostępu do wody. Slajdy z prezentacji 3 - 8. Czas – 4 minuty
- Praca w stacjach naukowych: Czysta woda i warunki sanitarne na Ziemi. Czas – 10 minut
Ta część lekcji dotyczy kilku problemów związanych z brakiem lub nadmiarem wody. Uczniowie mają do wyboru jeden z 6 tematów. Grupy pracują nad wybranym zagadnieniem w tak zwanych stacjach naukowych (oddzielnie ustawione stoliki z opisem - tematem). W czasie pracy uczniowie mogą korzystać z atlasów i Internetu. Dla każdej z grup przygotowano krótki tekst, który należy przeczytać i odszukać dane miejsce na mapie fizycznej Ziemi (aby móc potem opowiedzieć i tym i pokazać pozostałym grupom, którego regionu Ziemi dotyczy ten problem/temat) oraz zastanowić się nad możliwościami poprawy tej sytuacji. Po upływie 10 minut każda z grup zaprezentuje swoją część pozostałym.
Zagadnienia/ Stacje naukowe:
1. Zawłaszczanie wody (przykładem mogą być tereny plantacji róż w Kenii)
Przeczytajcie poniższy tekst, odszukajcie omawiane miejsca na mapie świata. Przygotujcie Wasze propozycje możliwości poprawy tej sytuacji.
Zawłaszczenie wody polega na przejmowaniu władzy decyzyjnej w zakresie zarządzania wodą teraz i w przyszłości, a to wszystko dzieje się kosztem dotychczasowych lokalnych użytkowników wody. Zmiany te często prowadzą do wywłaszczania. Mogą również prowadzić do degradacji środowiska naturalnego. Woda została utowarowiona, prywatyzowana. Często to międzynarodowe korporacje zawłaszczają wodę, za przyzwoleniem władzy państwowej. Które czynniki nakręcają to zjawisko?
- zmiany na światowych rynkach żywności, wzrost produkcji rolnej, a przez to pozyskiwania zasobów wodnych
- rosnące ceny ropy naftowej, które zachęciły do produkcji biopaliw, zmniejszając tym samym areał ziemi przeznaczonej na uprawy roślin żywieniowych (brak żywności)
- rozwój przemysłu wydobywczego i nowe metody wydobycia surowców , np. szczelinowanie hydrauliczne (przemysł wydobywczy zużywa dużo wody, powoduje również takie negatywne zjawisko, jak obniżanie poziomu wody głębinowej)
- prywatyzowanie systemów i usług wodnych, co stanowi zagrożenie dla uboższej części społeczeństwa.
2. Konflikty o wodę (transgraniczne zasoby wodne jako przyczyna konfliktów)
Przeczytajcie poniższy tekst , odszukajcie omawiane miejsca na mapie świata. Przygotujcie Wasze propozycje możliwości poprawy tej sytuacji.
60% światowych zasobów wodnych jest kontrolowanych tylko przez 9 państw, tj. przez Kanadę, Rosję, Chiny, Indie, Brazylię, Indonezję, Kongo, Kolumbię i USA. Konflikty o wodę pojawiały się już w starożytności. Znany polski dziennikarz i pisarz Ryszard Kapuściński twierdził, że XXI wiek będzie stuleciem wojen o wodę. Woda to problem transgraniczny. Już Eugeniusz Romer, znany geograf i kartograf polski wskazywał na to, że po obu stronach nawet wielkich rzek zamieszkuje najczęściej ta sama etnicznie ludność, więc prowadzenie granic rzekami jest bezzasadne.
Przykłady znanych miejsc konfliktów o wodę:
- Azja Centralna – kraje dolnego strumienia, czyli Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan domagają się od Tadżykistanu i Kirgistanu „ustępstw wodnych”
- Chiny i Indie spierają się o projektowane w dorzeczu Brahmaputry elektrownie wodne
- Bliski Wschód: Jezioro Tyberiadzkie i rzeka Jordan to miejsce konfliktu pomiędzy Izraelem, Palestyńczykami, Syrią i Jordanią
- Bliski Wschód: Tygrys i Eufrat – Turcja pobiera do nawadniania wody z tych rzek, spór z Syrią i Irakiem
- Afryka Wschodnia: Egipt a Sudan i Etiopia – spór o wody z Nilu.
Niezbędne jest transgraniczne gospodarowanie zasobami wodnymi w dorzeczach.
3. Klęski ekologiczne – na przykładzie Jeziora Aralskiego.
Przeczytajcie poniższy tekst , odszukajcie omawiane miejsca na mapie świata. Przygotujcie Wasze propozycje możliwości poprawy tej sytuacji.
Jezioro Aralskie było do lat 60 – tych XX wieku czwartym pod względem powierzchni jeziorem Ziemi. Znajduje się ono na obszarze Niziny Turańskiej. Swój bieg kończą w nim rzeki Syr – daria i Amu –daria, wypływające z obszarów górskich krajów górnego strumienia, czyli Tadżykistanu i Kirgistanu. Jeszcze za czasów starożytnych z rzek pobierano wodę do systemów irygacyjnych. W czasach panowania na tym obszarze Związku Radzieckiego wprowadzano uprawy bawełny, która miała stać się „białym złotem” tych republik. Problem pojawił się po rozpadzie ZSRR, kiedy to już pobór wody nie był centralnie zarządzany, a każde państwo miało swoją politykę wodną. Powierzchnia Jeziora Aralskiego znacznie zmniejszyła się w ostatnich latach. Teraz to cztery bezodpływowe reliktowe zbiorniki. A teren wokół zamienia się w pustynię zwaną Aral – kum. Niestety, zanikowi wody towarzyszą takie zjawiska, jak zasolenie tych terenów, wspomniane pustynnienie, wymieralność organizmów żywych, w tym ryb – do niedawna był to ważne dla miejscowej ludności źródło pożywienia i pracy - połów ryb. Oprócz tego wzmogła się zachorowalność na raka dróg oddechowych wśród miejscowej ludności, schorzenia skórne i choroby oczu. Na wyspie Worożdienija położonej niegdyś na Jeziorze Aralskim władze Związku Radzieckiego umiejscowiły poligon wojskowy oraz składowały tutaj broń biologiczną. Teraz tereny te nie są dostatecznie chronione i stanowią taką bombę biologiczną ( w 2002 roku zneutralizowano tutaj wąglik).
4. Zapory na rzekach – na przykładzie rzek Azji.
Przeczytajcie poniższy tekst , odszukajcie omawiane miejsca na mapie świata. Przygotujcie Wasze propozycje możliwości poprawy tej sytuacji.
Hydroelektrownie dające tzw. „biały węgiel” miały być sposobem na tanią, odnawialną energię. Pierwsze z nich powstały już w starożytności – Mezopotamia / Bliski Wschód. I tak się stało, ale ich budowanie niesie za sobą również straty dla środowiska. Po pierwsze – wielu ludzi zmuszonych jest do zmiany miejsca zamieszkania. Ich dotychczasowe domy znalazły się po utworzeniu zbiorników pod wodą. Szacuje się, że dotyczy to liczby ludności od 40 do 80 milionów. Innym problemem jest zasolenie terenów wokół zbiorników retencyjnych. Zmienia się również szata roślinna i świat zwierząt na tych terenach. Rzeka Mekong (Azja) ma prawie 5000 km długości. Przepływa przez następujące kraje: Chiny, Birma, Laos, Tajlandia, Kambodża, Wietnam. W dorzeczu Mekongu zamieszkuje około 100 mln osób. Jest to największe łowisko śródlądowe – żyje tutaj 1250 gatunków ryb, wiele z nich jest poławiane – około 10 % światowych połowów ryb słodkowodnych. Rząd Laosu planuje wybudować tamę na Mekongu dla produkcji energii, którą zamierza eksportować do Chin i Tajlandii. Jak szacują ekolodzy wybudowanie tamy podaż ryb w ciągu następnych lat nawet do 40 % - może to spowodować kryzys żywnościowy w regionie.
5. JUGAAD – czy proste technologie mogą pomóc mieszkańcom Ziemi?
Przeczytajcie poniższy tekst . Przygotujcie Wasze propozycje możliwości poprawy tej sytuacji – to jest dostępności do technologii i wykorzystania ich.
Sprawiedliwość technologiczna oznacza dostęp do technologii przez wszystkich mieszkańców naszej planety, także państw globalnego Południa. Ludzie ci często potrzebują naprawdę niewiele, by znaleźć sobie źródło zarobkowania. Czasem zwykła przeróbka roweru może spowodować, że umożliwi on przewóz towarów i zarobek dla jego właściciela. To właśnie JUGAAD – proste technologie. Ich zastosowanie pozwala szybko i w miarę tanio pozyskać energię, wodę czy wyprodukować żywność i przechowywać ją.
Wśród tych technologii są te, które umożliwiają poprawę życia ludzi:
a) pływające ogrody – sposób na uprawę pomimo powodzi na tratwach z hiacyntów wodnych ; dzięki tym tratwom można uprawiać warzywa niezależnie od poziomu wody w rzece (Bangladesz)
b) oczyszczanie wody zasolonej lub brudnej – butelki PET wypełnia się wodą i wystawia na działanie promieni słonecznych – wystawianie na parę godzin na działanie promieniowania ultrafioletowego dezaktywuje organizmy żyjące w wodzie, a pijący ją ludzie nie są zagrożeni biegunką
c) gromadzenie deszczówki – od wieków gromadzi się wodę z opadów, można to robić w zbiornikach, rowach, beczułkowatych zbiornikach; ważne jest utrzymanie higieny na terenie tych zbiorników (Indie, a obecnie bardzo modne jest instalowanie na działkach nowoczesnych urządzeń do zbierania deszczówki w Europie, w tym w Polsce))
d) toalety kompostujące – to sposób na zapewnienie dostępu do sanitariatów w miejscach, gdzie nie ma wody; toalety kompostujące (suche) nie potrzebują wody, są zabezpieczone aby ścieki nie przenikały do wód gruntowych, z tego można uzyskać biogaz i wykorzystać go np. jako źródło energii (szkoła w Kenii)
e) nawadnianie kropelkowe – aby nie zmarnować żadnej kropli wody – wiaderko umieszczone wyżej nad gruntem, co niego dołącza się długi wąż pocięty w wielu miejscach i rozciąga się go na polu – woda dzięki sile grawitacji wycieka z węża i podlewa bezpośrednio korzenie rośliny (przodującym państwem stosującym ta technologie jest Izrael, teraz staje się ona coraz bardziej popularna w państwach Azji i Afryki)
f) budynki uodpornione na wysoką wodę – budowanie domów na podwyższeniach wykonanych
z cementu, ziemi, cegieł; z cegieł buduje się ściany do wysokości, do jakiej sięgać może woda – ograniczyło to zachorowalność na choroby pojawiające się w czasie i po powodzi (Bangladesz).
6. Zmiany klimatu i ich wpływ na lodowce.
Przeczytajcie poniższy tekst , odszukajcie omawiane miejsca na mapie świata. Przygotujcie Wasze propozycje możliwości poprawy tej sytuacji.
Problemem związanym ze zmianami klimatu są coraz trudniej przewidywalne zjawiska atmosferyczne takie, jak susze czy powodzie. Obszary zwrotnikowe otrzymywać będą dużo mniej opadów , przez co może się powiększyć pas pustyń zwrotnikowych. Już teraz niedostatek wody występuje na kontynentach Afryki, Australii, Azji. Przyczynia się do tego sam człowiek stosując niewłaściwą gospodarkę rolną – nadmierny rozrost stad, wypalanie traw, karczowanie lasów strefy równikowej, niewłaściwy dobór upraw (umieszczanie biopaliw na terenach wykarczowanych lasów). Na skutek podnoszenia się poziomu wody w oceanach niżej położone wyspy na Pacyfiku czy Oceanie Indyjskim mogą znaleźć się wkrótce pod wodą (Tuvalu, Malediwy). Natomiast obszar Azji Wschodniej będzie otrzymywał więcej opadów, więc grożą mu ulewy i powodzie. Lodowce, lądolody i stałą pokrywa śnieżna to duży rezerwuar wody słodkiej, zgromadzone jest tutaj około 68% jej ilości. Pełnia one rolę stabilizacyjną w gospodarce wodnej – uwalniają wodę zasilając w nią rzeki. To dzięki lodowcom rzeki płynące przez obszary zwrotnikowe nie wysychają – zasilane są wodami z topniejących lodowców. Niestety, lodowce topnieją ostatnio zbyt szybko. Może to przyczynić się do wysychania rzek, a jednocześnie do dużych strat wody słodkiej. W takiej trudnej sytuacji mogą znaleźć się miasta Ameryki Południowej położone wysoko w górach Andach - El ALto i La Paz (najwyżej położona stolica świata).
Omówienie wyników prac grupowych – każda z grup przedstawia temat, którym się zajmowała pozostałym grupom, zwracając uwagę na propozycje rozwiązań. Czas 10 minut
III. Podsumowanie:
Debata: Czy grozi nam globalny kryzys wodny? Dwie grupy po 4 osoby każda zbierają argumenty “za” lub “przeciw” wystąpieniu kryzysu wodnego i dyskutują na forum klasy. Czas – 10 minut.
Odpowiedź na pytanie kluczowe. Czas – 2 minuty
Zadanie domowe dla chętnych:
Do wyboru:
- Poszukaj przykłady JUGAAD do zastosowania w przypadku gromadzenia lub uzdatniania wody, czy dostępu do toalet.
- Esej będący odpowiedzią na pytanie kluczowe - zawierający konkretne argumenty.
Literatura:
- IGO „Zawłaszczanie wody. Wprowadzenie”
- Paweł Jokiel, „Mokre” konflikty, Katedra Hydrologii i Gospodarki Wodnej Uniwersytetu Łódzkiego
- Strona Polskiej Akcji Humanitarnej: www.pah.org.pl
- Wzór na Rozwój, CEO
Materiały: Prezentacja
Czysta woda i warunki sanitarne.pptx.