EG A INNE OBSZARY EDUKACJI

Po zapoznaniu się z definicją edukacji globalnej warto poświęcić trochę czasu na refleksję dotyczącą właśnie powiązania edukacji globalnej z innymi obszarami edukacyjnymi. Czytając o edukacji globalnej, bardzo często spotykamy się z takimi terminami, jak edukacja międzykulturowa, pokojowa, o Prawach Człowieka oraz wieloma innymi.

W tym tekście chcemy właśnie przyjrzeć się tym powiązaniom i zastanowić nad tym, jakie relacje zachodzą między tymi, różnymi obszarami edukacji.
Rozpoczynając rozważania o zakresie problemowym edukacji globalnej, chciałabym na początku zatrzymać się nad trójpodziałem edukacji na tę formalną, pozaformalną i nieformalną. Można tutaj uznać, że edukacja globalna to elementy edukacji pozaformalnej i formalnej połączone ze sobą, albo jeszcze inaczej – edukacja prowadzona metodami pozaformalnymi, która zaczyna funkcjonować w strukturach edukacji formalnej¹.

Teraz zastanówmy się, w jaki sposób edukacja globalna powiązana jest z innymi rodzajami uczenia, które zostały wymienione na rysunku, na początku tego tekstu. Co łączy edukacją globalną z międzykulturową, antydyskryminacyjną, na rzecz zrównoważonego rozwoju, czy z innymi obszarami edukacyjnymi? Myśląc w sposób tradycyjny, można by uznać, że nic. Każdy z tych rodzajów edukacji funkcjonuje samodzielnie. Ich elementy wprowadzane są do szkół zarówno przez samych nauczycieli/nauczycielki, jak i przez organizacje specjalizujące się w danej dziedzinie. Obecne są również w dyskursie akademickim – w tych dziedzinach pisze się prace, robi badania naukowe. Ale wracając do kontekstu edukacji globalnej – wszystkie są z nią powiązane. W jaki sposób? W mojej opinii są one niezbędnymi narzędziami, przy pomocy których możemy prowadzić dobrej jakości edukację globalną. By spełnić cele edukacji globalnej konieczne jest przygotowanie antydyskryminacyjne i międzykulturowe, konieczna jest wiedza na temat Praw Człowieka i zrównoważonego rozwoju, pokoju, ekologii czy zmian klimatycznych. Jako obywatele świata musimy nabrać świadomości, że wszystkie nasze czyny mają wpływ na to, co dzieje się w innych miejscach. Podstawą tej świadomości jest wrażliwość, którą nabywa się realizując elementy wszystkich tych obszarów edukacyjnych wymienionych wyżej i wiążąc je ze sobą w jedną całość. Tą całością będzie właśnie edukacja globalna, tak jak przedstawiono to na rysunku poniżej. Można też w ramach każdego z tych rodzajów edukacji realizować cele i założenia edukacji globalnej, ale trzeba tu pamiętać o sprawie kluczowej – poruszane tematy muszą mieć wymiar globalny.



Jak zatem definiuje się wymienione wyżej rodzaje edukacji, kluczowe w dyskusji o edukacji globalnej?

Edukacja międzykulturowa
Swoim zakresem obejmuje budzenie potrzeby prowadzenia dialogu, kształtowanie rozumienia różnorodności kulturowej - od subkultur we własnej społeczności aż po kultury innych społeczeństw, przygotowanie do interakcji z osobami różnorodnymi kulturowo, również poprzez wzmacnianie własnej tożsamości kulturowej. Kładzie szczególny nacisk na niepowtarzalność jednostki ludzkiej, podkreśla prawo grup do alternatywnego stylu życia. Ma również na celu zmianę sposobu funkcjonowania ludzi w społeczeństwie na taki, w którym będą oni podejmowali aktywne działania na rzecz umacniania postaw solidarności i dbałości o innych.

Edukacja antydyskryminacyjna
„Edukacja antydyskryminacyjna to świadome działanie podnoszące wiedzę, umiejętności i wpływające na postawy, które ma na celu przeciwdziałanie dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami oraz wspieranie równości i różnorodności”.
Więcej na stronie Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej.

Edukacja rozwojowa
„Zgodnie z definicją DEEEP (Development Education Exchange in Europe Project) edukacja rozwojowa to proces aktywnego uczenia się, opartego na wartościach: solidarności, równości, partycypacji i współpracy. Jej celem jest przekazanie wiedzy o podstawach międzynarodowego rozwoju i jego priorytetach oraz koncepcji rozwoju społecznego. Dzieje się to poprzez wspomaganie zrozumienia przyczyn i skutków zagadnień globalnych, co prowadzi do osobistego zaangażowania i świadomego działania. Edukacja rozwojowa sprzyja pełnemu uczestnictwu wszystkich obywateli w zmniejszaniu ubóstwa na świecie i w walce z wykluczeniem. Jej zadaniem jest też wpływanie na to, aby polityka międzynarodowa i polityki w poszczególnych krajach były bardziej sprawiedliwe i w większej mierze oparte na zasadach równowagi ekonomicznej, społecznej i ekologicznej oraz na prawach człowieka”.
Definicja za: http://globalnepoludnie.pl/Co-to-jest-pomoc-rozwojowa.

Edukacja pokojowa
„Edukacja o Prawach Człowieka to różnorodne działania, mające na celu przekazywanie wiedzy o Prawach Człowieka i zachęcanie do działalności w ich obronie. Edukacja w dłuższej perspektywie zmienia postawy i zachowania przyczyniając się do powszechnego poszanowania praw i równości. Wzmacnia wiedzę, uczy umiejętności stawania w obronie praw swoich i innych ludzi. Rozwijanie świadomości Praw Człowieka może być pierwszym krokiem w realizacji działań edukacyjnych w szkole czy w społeczności lokalnej”.
Definicja za: Amnesty International.

Edukacja ekologiczna
Jej celem kształcenie i wychowanie w duchu poszanowania środowiska naturalnego. Zwraca się tu uwagę na fakt, że rozwój ekonomiczny niesie za sobą konsekwencje dla środowiska naturalnego i ludzkości, jako całości. W edukacji ekologicznej chodzi właśnie o to, by te konsekwencje nagłaśniać.
Na podstawie: „KOMPAS. Edukacja o Prawach Człowieka w pracy z młodzieżą” (2005).Warszawa. CODN

Edukacja obywatelska
„Celem edukacji obywatelskiej jest kształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy obywatelskiej”. Podkreśla się tutaj znaczenie sprawiedliwości społecznej, równych praw dla wszystkich obywateli, a także zaangażowania obywatelskiego.
Definicja za: „KOMPAS. Edukacja o Prawach Człowieka w pracy z młodzieżą” (2005).Warszawa. CODN

Podsumowując powyższe zestawienie, w którym zdefiniowane zostały różne obszary edukacyjne, powiązane z edukacją globalną, chciałabym, abyśmy zatrzymali się na chwilę przy edukacji rozwojowej. Dla wnikliwych czytelniczek i czytelników jasne będzie, że definicje edukacji globalnej i rozwojowej są bardzo blisko siebie, a w zasadzie w wielu aspektach się pokrywają. W środowisku edukatorów i edukatorek globalnych również mierzymy się z tym definicyjnym podobieństwem. Jednak istnieje między tymi dwoma obszarami subtelna różnica. I tak w edukacji rozwojowej główny nacisk kładziony jest właśnie na aspekty globalnego rozwoju, a jednym z jej celów jest wpływanie, aby polityka międzynarodowa i polityki poszczególnych krajów były bardziej spójne w podejmowaniu kwestii rozwojowych. Tymczasem definicja edukacji globalnej została sformułowana w sposób jeszcze bardziej wszechstronny i interdyscyplinarny. Obejmuje wiele dziedzin, tak aby dać odbiorcom i odbiorczyniom działań edukacyjnych bardziej całościowy obraz oraz umożliwić im głębsze zrozumienie kwestii globalnych. To, co również ważne w edukacji globalnej, to zwrócenie uwagi na to, że jest nie tylko formą kształcenia/uczenia się, ale również wychowania, kierującą w stronę określonego sposobu życia i funkcjonowania, charakteryzującego się wysokim stopniem wrażliwości na otaczający nas świat (zarówno w aspekcie globalnym, jak i lokalnym).

Czy zatem lekcja o migracjach i Prawach Człowieka będzie edukacją globalną? To zależy od tego, czy będziemy o tych zagadnieniach mówić w sposób całościowy, czy wskażemy globalne współzależności, przyczyny i konsekwencje omawianych zjawisk. I dalej, czy wskażemy wpływ jednostki na te zjawiska i wpływ tych zjawisk na jednostkę oraz czy przedstawimy perspektywę osób i całych społeczności, o których uczymy, czyli w tym kontekście migrantów i migrantek. Taka lekcja będzie dobrej jakości edukacją globalną, jeśli będzie kształtowała w uczniach i uczennicach kompetencje krytycznego myślenia oraz postawy otwartości, wrażliwości i tolerancji dla niejednoznaczności. Aby to się mogło wydarzyć, warto, by zajęcia poprowadzone były właśnie metodami edukacji pozaformalnej, gdzie pozwala się osobom uczestniczącym na samodzielne dochodzenie do wniosków i wypracowywanie efektów edukacyjnych. I na koniec – w edukacji globalnej niezwykle istotne jest wskazywanie realnych form zaangażowania.

A warsztaty, których celem jest uczenie się o kulturze mniejszości narodowych, kulturowych czy etnicznych zamieszkujących dane miasto czy obszar? Podobnie, jak w przykładzie wyżej – będziemy mogli mówić tu o edukacji globalnej, jeśli główny nacisk zostanie położony właśnie na kwestie globalne, a nie tylko etniczno-kulturowe. Dodatkowo musimy pamiętać o tych wszystkich aspektach, które są dla edukacji globalnej kluczowe: tłumaczenie przyczyn i konsekwencji zjawisk, zwracanie uwagi na to, że jednostka może mieć wpływ na globalne procesy i odwrotnie, przełamywanie istniejących stereotypów i uprzedzeń, przedstawianie perspektywy osób, o których uczymy i na koniec – kształtowanie kompetencji krytycznego myślenia, praca nad zmianą postaw oraz wskazywanie gdzie i jak można się zaangażować, aby przyczyniać się do zmian społecznych. Zajmując się tylko kulturą, poprowadzimy zajęcia raczej międzykulturowe, a w zasadzie nawet kulturoznawcze. Bo w edukacji międzykulturowej też dążymy do zmiany społecznej i kształtowania postaw, a nie tylko pokazywania różnorodności kulturowej.

Źródła:
Przygotowując ten tekst opierałam się na materiałach zamieszczonych na stronach internetowych organizacji pozarządowych:
1. Globalne Południe
2. Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej
3. Program Młodzież w Działaniu (obecnie Erasmus + Młodzież)
4. Amnesty International
5. Centrum Edukacji Obywatelskiej

Bibliografia:
1. „KOMPAS. Edukacja o Prawach Człowieka w pracy z młodzieżą” (2005).Warszawa. CODN

Autorka:
Elżbieta Kielak - psycholożka międzykulturowa, trenerka kompetencji kulturowych, koordynatorka projektów. Od 2005 roku aktywnie szkoli oraz tworzy materiały szkoleniowe w zakresie kompetencji międzykulturowych, komunikacji międzykulturowej, adaptacji kulturowej i readaptacji oraz antydyskryminacji i edukacji globalnej. Koordynuje projekty z zakresu edukacji międzykulturowej oraz globalnej, współpracując przy tym z różnymi organizacjami pozarządowymi. Członkini Zespołu Trenerskiego przy Narodowej Agencji Programu Erasmus+ Młodzież oraz Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej (obecnie w roli członkini Zarządu).