METODOLOGIA W EDUKACJI GLOBALNEJ

Odpowiedni dobór metod nauczania jest kluczowy, jeśli chcemy w pełni zrealizować założenia edukacji globalnej. Pozwala to na poradzenie sobie przede wszystkim z takimi wymogami edukacji globalnej, jak:

• upodmiotowienie odbiorcy działań edukacyjnych,
  
• wprowadzenie perspektywy krajów globalnego Południa,
  
• kształtowanie postaw otwartości i krytycznego myślenia,
  
• unikanie obrazów i przekazów szerzących stereotypy i uprzedzenia.
  

W kolejnych paragrafach postaram się odpowiedzieć na pytanie, jakie metody i techniki w pracy nauczycieli i edukatorów mogą być szczególnie przydatne w realizowaniu edukacji globalnej. Każdy podobny wybór czy ranking metod stanowi w dużej mierze przegląd subiektywny. Nie jest to lista zamknięta. Ma ona na celu ukazania kierunku, w jakim może pójść prowadząca i prowadzący, przy określonych założeniach i rozumieniu edukacji globalnej.

Kryteria wyboru metod¹
Kierując się wyborem metody należy odpowiedzieć sobie na pytanie czy w ramach działania zawarłem/łam wszystkie elementy składające się na edukację globalną.

Po pierwsze, chodzi tutaj o dążenie do realizacji celów szczegółowych, wymienionych w definicji:

• tłumaczenie przyczyn i konsekwencji opisywanych zjawisk,
  
• przedstawianie perspektywy globalnego Południa,
  
• rozumienie świata jako złożonego i dynamicznie zmieniającego się systemu,
  
• kształtowanie krytycznego myślenia i zmianę postaw,
  
• przełamywanie istniejących stereotypów i uprzedzeń.
  

Po drugie, należy zwrócić uwagę czy techniki lub materiały edukacyjne, jakimi chcesz się posługiwać, odwołują się w swoich treściach i formie do wartości godności osobowej, sprawiedliwości, solidarności, równości.

Po trzecie, czy użyte metody kształtują umiejętności krytycznego myślenia, świadomego podejmowania decyzji, praktycznego wykorzystywania wiedzy i współpracy.

Po czwarte, czy promują i wzmacniają postawy odpowiedzialności, szacunku, empatii, otwartości, odpowiedzialności, osobistego zaangażowania i gotowości do ustawicznego uczenia się.

Zmiana podejścia na bardziej angażujące uczestników
Aktywne zaangażowanie uczestników i uczestniczek jest kluczowe dla pełnej realizacji założeń edukacji globalnej. Bez tego nie uda się osiągnąć zrozumienia powiązań i świadomego uczestniczenia w procesach zachodzących w świecie. Dlatego metody aktywizujące są szczególnie skuteczne we wprowadzaniu edukacji globalnej. Zostawienie krótkiej chwili po wykładzie na standardowe „pytania i odpowiedzi”, nie pozwolą na wystarczający poziom aktywnego uczestnictwa odbiorców i ich pełnego zaangażowania.

Inspiracją przy konstruowaniu zajęć, także dla młodzieży, może być tutaj tzw. cykl Kolba, utworzony do edukacji dorosłych, lecz warto go także wziąć pod rozwagę, gdy projektujemy zajęcia dla młodzieży. Kluczowym elementem w zastosowaniu cyklu Kolba jest przewartościowanie pozycji osoby prowadzącej. Z mentora, dzielącego się swoją przepastną wiedzą staje się ona przewodnikiem i współtowarzyszem w procesie uczenia². Cykl Kolba składa się w dużym uproszczeniu z następujących elementów w procesie uczenia:
1. Odwołanie się do doświadczeń uczącego się.
2. Refleksja związana z tym doświadczeniem.
3. Generalizacja i konfrontowanie swoich wniosków z istniejącą teorią.
4. Zastosowanie zdobytej wiedzy w praktyce.

Podejście zainspirowane taką koncepcją może być bardzo pomocne w edukacji dzieci i młodzieży w ramach zajęć edukacji globalnej, ponieważ realizowana jest tutaj mocno zasada upodmiotowienia uczestnika i włączenia go aktywnie w zajęcia. Nacisk na refleksyjność jest także niezbędny przy dobrej jakości edukacji globalnej, bo pozwala na bardziej aktywne zaangażowanie uczących się.

Metody aktywizujące
Dysponujemy całym wachlarzem metod i technik ³ aktywizujących. Wiele z nich znajdziesz w modułach na niniejszej stronie. Osobiście jestem zwolenniczką zajęć, w których wiele się dzieje i każdy może znaleźć własne miejsce w zależności od swoich predyspozycji. Dobrze, gdy techniki przechodzą naturalnie jedna w drugą, tworząc sekwencję. Rozwijają podjęty wątek tematyczny w formie, która pozwoli na rozwój odpowiednich umiejętności i postaw, niezbędnych dla sukcesu edukacji globalnej.

Przykładową sekwencją mogłaby być następująca uproszczona logika zajęć:
1. Wprowadzenie do tematu i burza mózgów nad kluczowym pojęciem na podstawie doświadczeń uczestników i uczestniczek.
2. Praca na skojarzeniach uczestników wspomagana użyciem zdjęć wybranych zgodnie z Kodeksem w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących krajów Południa.
3. Poznanie historii z życia przedstawicieli globalnego Południa.
4. Wymiana poglądów w parach w oparciu o zebrane informacje i przygotowanie wspólnego stanowiska na temat omawianego problemu/zagadnienia.
5. Prezentacja argumentów na forum. Dyskusja moderowana.
6. Wspólna odpowiedź na pytania: Jak zastosować nową wiedzę w życiu codziennym? Gdzie jest moje/nasze miejsce w omawianym problemie?

Traktując tę sekwencję jako bazę, można ją wzmacniać i ulepszać, dążąc do maksymalnego wykorzystania danego nam czasu. Zasadą wyjściową powinno być zawsze zbadanie potrzeb uczestników, ich możliwości i ograniczeń. Kolejną zasadą jest wzmocnienie zaangażowania osobistego osób uczestniczących, dlatego warto ubarwić poszczególne składowe. I tak, elementy przedstawianych historii mogą być ukryte albo rozsypane w puzzlach. Dyskusja może zawierać elementy konkursu czy biegu z przeszkodami. A prezentacja czy podsumowanie, może mieć formę wielkiego kolażu, mapy myśli (zgodnie z koncepcją Tony Buzana⁴) czy innej wizualizacji, pozwalającej na uchwycenie słów kluczowych i miejsca osoby uczącej się w danej sytuacji.

Szczególnie cenną w edukacji globalnej jest zastosowanie dramy lub symulacji⁵. To metoda niezwykle pomocna i skuteczna w pracy na zmianach postaw, kształtowaniu empatii lub przełamywaniu stereotypów i uprzedzeń. Jest to wymagająca metoda pracy i warto zacząć od małych form, np. wchodzenie w rolę, improwizacja czy praca z artefaktem (w określonych ramach czasowych). Niezależnie jaką technikę dramową wybierzemy, uczestniczka czy uczestnik powinien być świadomy wchodzenia w rolę i powinien/ powinna dostać wsparcie od prowadzącego przy wychodzeniu z niej. Najlepiej samemu doświadczyć dramy jako uczestnik, aby móc ją bez zarzutu stosować samemu.

Inną metodą, wybitnie wspierającą wprowadzanie edukacji globalnej do szkół jest metoda projektu⁶. Stanowi ona obecnie część procesu edukacyjnego w edukacji formalnej, co pozwala na pełne upodmiotowienie uczniów i uczennic, ćwiczenie umiejętności pracy na zasadach partnerstwa i współpracy. Metoda projektu opiera się na samodzielności jej realizatorów czyli uczniów i uczennic. Biorą oni pełną odpowiedzialność za zorganizowanie całego przedsięwzięcia i jego prezentację publiczną. Metoda ta pozwala na kształtowanie umiejętności i postaw, na których edukacja globalna się skupia, i umożliwia na niezależne kształtowanie opinii wśród uczestników. Rolą nauczyciela w tym wypadku może być wspieranie inicjatywy uczniów, zachęcanie ich do podjęcia tematów globalnych oraz uwzględnienie w swoich badaniach głosów z Południa jako równoważnych z tymi z globalnej Północy.

Pamiętajmy, że rozpoznanie współzależności, własnych powiązań oraz możliwości współpracy są kluczowe w edukacji globalnej. Tym różni się ona od etnografii. Nie poznajemy życia innych ludów, aby wzbogacić swoją wiedzę o świecie. Poznajemy ich, bo żyjemy na tej samej planecie, korzystamy z tych samych zasobów i potrzebujemy wzajemnego wsparcia, a nasze drogi gdzieś się zawsze nakładają albo przenikają. Nasze decyzje lub naszych rządów czy firm, których produkty kupujemy, mają wpływ na życie mieszkańców w innych krajach. Edukacja globalna jest odpowiedzią na fenomen powiązań i współzależności i stara się wykorzystywać ich siłę, aby chronić wartości godności, sprawiedliwości, przeciwdziałać ubóstwu czy łamaniu praw człowieka.
Zastosowanie metod aktywizujących to umożliwia, choć wymaga odnalezienia się przez osobę uczącą w roli przewodnika, obserwatora a wreszcie uczestnika procesu nauczania. Dobór metod zależy oczywiście od naszych preferencji, możliwości czasowych i logistycznych oraz charakteru grupy. Dzięki wprowadzaniu metod aktywizujących, uczących przez doświadczanie i działanie, zapewniamy sobie także większą trwałość rezultatów nauczania niż w metodach podających.

Autorka:
Anna Paluszek – zaangażowana od lat w działania z zakresu edukacji globalnej oraz w ruch etycznego konsumeryzmu. Autorka publikacji edukacyjnych i trenerka oraz koordynatorka projektów edukacyjnych m.in. w Polskiej Akcji Humanitarnej. Związana z Fundacją Kupuj Odpowiedzialnie, oraz współpracująca z różnymi organizacjami w Polsce i w Palestynie, gdzie mieszka i prowadzi własne badania.