Azerbejdżan - materiał pomocniczy dla nauczyciela

Azerbejdżan - materiał pomocniczy dla nauczyciela

Azerbejdżan (nazwa w j. azerbejdżańskim: Azarbaycan Respublikasi)
Podstawowe informacje:

• Azerbejdżan leży w Azji nad Morzem Kaspijskim, na Kaukazie Południowym.
• Azerbejdżan sąsiaduje z Rosją, Gruzją, Armenią, Iranem oraz z Turcją.
• Jest to największe państwo Kaukazu Południowego, jego powierzchnia wynosi 86,6 tys. km2 i jest ok. 3,5 razy mniejsza od powierzchni Polski.
• Stolicą Azerbejdżanu jest Baku (az. Baki).
• Nazwa kraju pochodzi od perskiego słowa „azer”- ogień, stąd Azerbejdżan to „ziemia ognia”.
• Azerbejdżan jest najludniejszym państwem kaukaskim, mieszka tu ponad 9 mln osób, w tym ponad 2 mln w stolicy.
• Większość mieszkańców to Azerbejdżanie (Azerowie) - 90,3% populacji, ponadto w Azerbejdżanie mieszkają przedstawiciele wielu innych narodowości: m.in. Lezgini, Rosjanie, Tałysze.
• Znacznie więcej Azerbejdżan (Azerów) niż w Azerbejdżanie mieszka w północnym Iranie – ok. 12 mln.
• Ponad 90% mieszkańców to wyznawcy islamu (w tym ok. 2/3 to szyici a 1/3 sunnici).
• Językiem urzędowym jest język azerski (azerbejdżański).
• Walutą państwową jest manat.
• Największą rzeką Azerbejdżanu jest Kura.
• Najwyższym punktem jest znajdująca się w masywie Wielkiego Kaukazu góra Bazarduzu (4446m. n.p.m).
• Ze względu na nieuregulowany konflikt o Górski Karabach, granica z Armenią jest zamknięta. W wyniku trwających do 1994 r walk Azerbejdżan stracił ok. 17% swojego terytorium (Górski Karabach i 5 rejonów wokół Karabachu) i był zmuszony przyjąć ponad 700 tysięcy uchodźców.
• Azerbejdżan ma bogate złoża surowców naturalnych – przede wszystkim ropy naftowej i gazu ziemnego. Ten niewielki kraj znajduje się wśród 30 państw najbardziej zasobnych w ropę naftową i wśród 20 największych eksporterów tego surowca na świecie.

Geografia i klimat: Azerbejdżan cechuje się urozmaiconym środowiskiem geograficznym. Od wschodu na długości 680 km graniczy z Morzem Kaspijskim. W jej środkowej części leży długi na ponad 70 km Półwysep Apszeroński, gdzie u nasady leży stolica kraju- Baku. W strefie przybrzeżnej leżą liczne, niewielkie wyspy. Przez mniej więcej środek kraju z północnego zachodu na południowy wschód ciągnie się rozległa Nizina Kurańska. Po obu stronach doliny kraj jest wyżynno-górzysty z przewagą gór. Na północy wznoszą się pasma górskie wchodzące w skład Wielkiego Kaukazu. Po drugiej stronie Niziny Kurańskiej w południowo-zachodniej części kraju wznoszą się pasma górskie Małego Kaukazu, a na południu Gór Tałyskich. Obszary górskie zajmują ponad połowę terytorium Azerbejdżanu, w tym ok. 27% powierzchni kraju położone jest na wysokości ponad 1000 m n.p.m.

9 z 11 stref klimatycznych przechodzi przez Azerbejdżan, co sprawia, że różnice temperatur w poszczególnych regionach są bardzo duże. Najbardziej surowe i trudne do życia warunki klimatyczne panują w najwyższych partiach gór. Powyżej 2 000 m n.p.m. zimą dni są mroźne, a średnia dobowa temperatura wynosi około -6 °C, obszary powyżej 3 000 m n.p.m. są bardzo zimne i przez cały rok otrzymuje się tam śnieg. Latem w górach także jest chłodno, średnie dobowe temperatury wynoszą około 14 °C. Na terenach nisko położonych jak na Nizinie Kurańskiej jest stosunkowo ciepło. Zimą średnia dobowa temperatura waha się od 1 do 3 °C, a latem jest gorąco: 26-27 °C, przy czym w dzień występują upały do 35 °C. Latem na suchych terenach stepów i półpustyni, jak również w Baku nierzadko notuje się temperatury przekraczające 40 °C.

Duże są także różnice w wielkości opadów: średnia roczna suma opadów na Płw. Apszerońskim i w północnej części wybrzeża wynosi 150–200 mm, na stokach Wielkiego Kaukazu 1200–1300 mm, a na Nizinie Lenkorańskiej 1700 mm.

Przyroda: Zróżnicowanie warunków klimatycznych powoduje, że krajobraz przyrodniczy w Azerbejdżanie jest bardzo urozmaicony. Znajdziemy tu ośnieżone szczyty Wielkiego Kaukazu, wysokogórskie łąki, rozległe suche stepy, półpustynie, zalesione Tałyskie Góry i doliny z ciepłym, subtropikalnym klimatem – jak Nizina Lenkorańska, gdzie uprawia się herbatę i pomarańcze.

Wskutek intensywnej działalności człowieka, przede wszystkim eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego, środowisko naturalne zostało silnie przekształcone, co jest widoczne szczególnie na północy kraju. W wielu miejscach widać rozległe tereny, gdzie w przeszłości eksploatowane były złoża ropy naftowej, a obecnie pozostały skażona woda i gleby oraz zaniedbane pozostałości infrastruktury do wydobycia ropy. W 2007 r. w rankingu biorącym pod uwagę m.in. poziom zanieczyszczenia powietrza, wody i skuteczność zagospodarowywania odpadów w różnych miastach Baku zostało uznane za najbardziej zanieczyszczone miasto świata¹.

Aby chronić faunę i florę, w Azerbejdżanie utworzono ponad 40 obszarów chronionych, w tym 8 parków narodowych, gdzie chronione są unikalne siedliska i gatunki zagrożone wyginięciem tj. kaukaski leopard (Panthera pardus saxicolor), żelazne drzewo (Parrotia persica), czy dżejran (Gazella subgutturos). Obszary chronione rozciągają się na powierzchni ponad 600 000 ha i stanowią ponad 8% powierzchni Azerbejdżanu.

Życie codzienne i kultura:
Herbata Herbata jest uważana za narodowy napój Azerbejdżanu, symbol gościnności i nieodłączny atrybut życia społecznego. Czajchany, czyli „herbaciarnie” są najpopularniejszym miejscem spotkań towarzyskich. Rozsiane są po całym Azerbejdżanie – od małych wiosek ukrytych w górach, po duże miasta. Stoliki zazwyczaj stoją na wolnym powietrzu. Zwyczajowo głównie w małych miastach i na wsi w czajchanach przesiadują wyłącznie mężczyzni, spędzając czas na dyskusjach, plotkach, czy i grze w gry tj. domino, nardy. W ostatnich latach w większych miastach czajchany są coraz częściej odwiedzane również przez kobiety.

Liście herbaty tradycyjnie parzy się w dzbankach, a następnie gotowy napój rozlewa do niewielkich szklaneczek o gruszkowatym kształcie. Herbata jest zwykle podawana z kostkami cukru, cytryną i konfiturami.

Uprawy herbaty znajdują się na południu kraju w rejonie lenkoranskim, stąd tez pochodzi najsłynniejsza odmiana herbaty azerbejdżańskiej – czarny „lenkaran czaj”, czyli herbata lenkoranska.

Pasterze Pasterze prowadzący stada owiec to częsty widok nie tylko w kaukaskich górach, ale także na drogach. Każdego roku ponad 3 000 000 owiec i kóz jest wypasanych przez 100 – 120 dni w okresie od maja do września. W górach zwierzęta wypasane są zarówno na północy kraju - w masywie Wielkiego Kaukazu, jak i na południu w Górach Tałyskich, na wysokości od 1600 m n.p.m do nawet 3500 m n.p.m. Powierzchnia pastwisk górskich to ok. 600 000 ha (ogólna powierzchnia pastwisk 2 000 000ha)².

Produkty takie jak: owczy ser czy baranina są ważnym elementem azerbejdżańskiej kuchni. Dzięki hodowli uzyskuje się również skóry i wełnę.

Owoce Azerbejdżan słynie z przepysznych owoców – zarówno świeżych jak i suszonych. Na plantacjach i w przydomowych ogródkach rosną soczyste winogrona, granaty, brzoskwinie, orzechy włoskie i laskowe. Na południu kraju uprawiane są mandarynki, pomarańcze i cytryny. Uprawiane w warunkach naturalnych owoce i warzywa zachwycają wyrazistym smakiem i zapachem. Świeże warzywa i owoce są podstawą zdrowej i urozmaiconej diety w Azerbejdżanie. Popularne są również suszone owoce oraz przetwory tj: soki i konfitury.

Jednym z symboli Azerbejdżanu są owoce granatu – to jeden z najpopularniejszych i najbardziej lubianych owoców, symbolizują obfitość, płodność i pomyślność.

Dywany Tkanie dywanów to w Azerbejdżanie tradycja rodzinna przekazywana ustnie i drogą praktycznej nauki z pokolenia na pokolenie. Dziewczynki i młode kobiety uczą się tej sztuki od matek i babć.

Dywany tkane są na poziomych lub pionowych krosnach z wełny, bawełny lub jedwabiu. Stosowane są różne techniki – w celu uzyskania włochatej powierzchni dywanu zawiązuje się supełki z wełnianej przędzy wokół nitek osnowy. Gładką powierzchnię dywanu uzyskuje się przeplatając przez osnowę na przemian wątek tła i wątek wzoru. Poszczególne wzory dywanów są charakterystyczne dla różnych regionów Azerbejdżanu (np. dywany kazachskie, dywany szirwańskie).

Dywany są ważnym elementem umeblowania i dekoracji domu, umieszczane są nie tylko na podłogach, ale przede wszystkim na ścianach. Istnieją także specjalne dywany przeznaczone do praktyk medycznych, obrzędów weselnych, czy pogrzebowych oraz dla odprawiania modlitwy.

Tradycyjnie tkanie dywanów odbywa się zimą, ale przygotowania trwają przez cały rok: na wiosnę i jesienią mężczyźni strzygą owce, a kobiety przygotowują barwniki i kołowrotki i barwią wełnianą przędzę naturalnymi barwnikami. Tkanie jednego dużego dywanu to nierzadko rezultat kilkumiesięcznej pracy kilku kobiet. W niektórych miejscowościach działają niewielkie, często rodzinne cechy, w których tkanie dywanów odbywa się przez cały rok.

W 2010 r tradycyjna sztuka tkania dywanów azerbejdżańskich została uznana za zabytek kultury i wpisany na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.

Turystyka w Azerbejdżanie
Liczba osób odwiedzających Azerbejdżan rośnie corocznie. W 2011 r kraj ten odwiedziło 2,23 mln obcokrajowców (dla porównania w 2007 było to zaledwie 1,33 mln osób). Nie jest to duża liczba w porównaniu z sąsiednimi krajami np. z Turcją, gdzie jedynie Istambuł odwiedza ponad 7 mln turystów rocznie. Większość przyjezdnych to Ci, których do Azerbejdżanu przywiodły interesy. Corocznie rośnie jednak odsetek osób deklarujących, że przyjechali tu w celach turystycznych – są to głównie obywatele WNP i Turcji. Obcokrajowcy najczęściej odwiedzają Baku i większości z nich tylko tu zostaje. Jedynie 20% przyjezdnych decyduje się na odwiedzenie innych regionów.

Azerbejdżan niewątpliwie posiada potencjał turystyczny, na który składają się zarówno bogactwo przyrodnicze, jak i walory społeczno – kulturowe, w tym harmonijne i bezkonfliktowe przenikanie się zupełnie różnych kultur – europejskiej i bliskowschodniej. Walory te były przez lata słabo eksponowane turystycznie. Nadal do rzadkości nalezą punkty informacji turystycznej, czy oznakowanie szlaków oraz miejsc atrakcyjnych do zwiedzania.

W ostatnich latach poniesiono znaczne nakłady na rozwój sektora turystycznego. Dynamicznie powiększa się baza noclegowo - gastronomiczna, a dzięki inwestycjom w infrastrukturę drogową, coraz łatwiej i szybciej można się przemieszczać z miejsca na miejsce. Kilka lat temu powstała także sieć punktów informacji turystycznej (m.in. w Baku) oraz materiały promocyjne, które można otrzymać bezpłatnie w tych punktach. Rok 2011 w Azerbejdzanie był obchodzony jako “Rok Turystyki”, jednak nadal konieczne są inwestycje w sektor turystyczny, w tym w tworzenie niedrogiej bazy noclegowej, czy unowocześnienie transportu publicznego. Niezbędne są także ułatwienia dla rozwoju prywatnej przedsiębiorczości.

Największym minusem w podróżowaniu do Azerbejdżanu są wysokie ceny zarówno noclegów, jak i usług gastronomicznych, czy taksówek. W Baku koszty pobytu są o ok. 30% większe niż w Warszawie. Szczególnie wysokie są ceny noclegów – często nieadekwatne do jakości świadczonych usług. W jednym z badań ankietowych prowadzonych w ramach projektu UNDP dotyczącego rozwoju turystyki w Azerbejdżanie – ponad połowa obcokrajowców odwiedzających Azerbejdżan uznała ceny usług turystycznych za zbyt wysokie. Wysoki jest także koszt dotarcia do Azerbejdżanu (np. brak bezpośrednich połączeń lotniczych z Polski i ceny biletów lotniczych znacznie wyższe niż np. do sąsiedniej Gruzji).

Barierą dla rozwoju turystyki może być także brak stabilnej sytuacji politycznej w regionie Kaukazu.

¹http://www.forbes.com/2008/02/26/pollution-baku-oil-biz-logistics-cx_tl_0226dirtycities.html
²Dane na podstawie: http://www.fao.org/ag/AGP/AGPC/doc/Counprof/Azerbaijan/Azerbaijan.htm