Zagrożenia związane z eksploatacją złóż ropy naftowej i gazu ziemnego – na przykładzie Azerbejdżanu

Zagrożenia związane z eksploatacją złóż ropy naftowej i gazu ziemnego – na przykładzie Azerbejdżanu

Materiały dla nauczyciela:

• M4.II.1 – prezentacja pokazująca wybrane zagrożenia związane z eksploatacją złóż ropy naftowej i gazu ziemnego – na przykładzie Azerbejdżanu (w osobnym module)
• M4.II.2 – opis do prezentacji

Metoda przeprowadzenia zajęć: prezentacja, rozmowa kierowana

Azerbejdżan jest krajem z wielkimi tradycjami wydobycia ropy na świecie oraz jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się producentów tego surowca. Na zachodnich wybrzeżach Morza Kaspijskiego i na Półwyspie Apszerońskim ropę wydobywano już kilkaset lat przed naszą erą. W okresie tzw. „gorączki czarnego złota”, na przełomie XIX i XX wieku ponad połowa ropy wykorzystywanej na świecie pochodziła z terenów dzisiejszego Azerbejdżanu.

Obecnie Azerbejdżan corocznie zwiększa wydobycie ropy naftowej. Ten niewielki kraj znajduje się wśród 30 państw najbardziej zasobnych w ropę naftową i w pierwszej dwudziestce największych eksporterów tego surowca na świecie. Zasoby ropy naftowej Azerbejdżanu są szacowane na 7 mld baryłek, a gazu ziemnego na 850 mld m3. Gospodarka Azerbejdżanu uzależniona jest od wydobycia surowców. Wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej w tym kraju stanowi znaczną część PKB, a eksport ropy i gazu ziemnego, to 90% azerbejdżańskiego eksportu¹. Wpływy z eksportu surowców rosną rok rocznie - w 2011 r były o 30% większe niż w 2010 r.

„W rezultacie zabiegów firm zachodnich w 1994 r. w Baku podpisano tzw. kontrakt stulecia między Azerbaijani International Oil Company (AIOC; konsorcjum kilkunastu koncernów zachodnich), rosyjskim przedsiębiorstwem Łukoil oraz władzami Azerbejdżanu. Przewidywał on wydobycie 511 mln ton ropy oraz 55 mld m3 gazu w ciągu 30 lat. Problemem był jednak transport ropy na Zachód, istniał wówczas, bowiem jedyny rurociąg — biegnący z Baku do portu Noworosyjsk nad Morzem Czarnym. Poważną przeszkodą było również stanowisko Rosji, która nie chciała dopuścić do budowy rurociągów omijających jej terytorium. Ponad 10-letnie zabiegi koncernów oraz zachodnich rządów (głównie amerykańskiego) zaowocowały jednak najpierw budową ropociągu Baku-Supsa (o niewielkiej przepustowości), następnie zaś (w 2005 r.) Baku-Tbilisi-Ceyhan (z Azerbejdżanu na śródziemnomorskie wybrzeże Turcji). Ropa popłynęła BTC w 2006 r.; ma on obecnie przepustowość 50 mln ton ropy rocznie (nie jest póki co w pełni wykorzystywana), z możliwością zwiększenia do 70 mln. W lipcu 2007 r. ruszył ponadto przesył gazu ziemnego gazociągiem Baku-Tbilisi-Erzurum (BTE) z Azerbejdżanu do Turcji przez terytorium Gruzji (do Gruzji gaz przesyłać zaczęto już w styczniu). Transportowany jest nim gaz wydobywany z położonego na kaspijskim szelfie złoża Szah-Deniz przez konsorcjum, w którego skład wchodzą m.in. British Petroleum, Statoil i azerbejdżański koncern państwowy SOCAR. Uruchomienie gazociągu oznaczało przełamanie monopolu rosyjskiego Gazpromu na tranzyt gazu wydobywanego w regionie kaspijskim na rynki europejskie.” ²
Azerbejdżan jest przykładem kraju, w którym dystrybucja zysków, jakie przynoszą wydobycie i eksport ropy naftowej oraz gazu ziemnego jest nierównomierna. Podczas, gdy Baku jest dynamicznie rozwijającą się metropolią, to na obszarach wiejskich panuje duże bezrobocie i wielu mieszkańców żyje poniżej poziomu ubóstwa. Część zysków z wydobycia ropy naftowej trafia w prywatne ręce, a wielu zwykłych mieszkańców nie odnosi korzyści z wydobycia i eksportu surowców.

Wskutek intensywnej działalności człowieka, przede wszystkim eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego, środowisko naturalne zostało silnie przekształcone, co jest widoczne szczególnie na północy kraju. W wielu miejscach widać rozległe tereny, gdzie w przeszłości eksploatowane były złoża ropy naftowej, a obecnie pozostały skażona woda i gleby oraz zaniedbane pozostałości infrastruktury do wydobycia ropy. W 2007 r. w rankingu biorącym pod uwagę m.in. poziom zanieczyszczenia powietrza, wody i skuteczność zagospodarowywania odpadów w różnych miastach Baku zostało uznane za najbardziej zanieczyszczone miasto świata³.

Aby chronić faunę i florę, w Azerbejdżanie utworzono ponad 40 obszarów chronionych, w tym 8 parków narodowych, gdzie chronione są unikalne siedliska i gatunki zagrożone wyginięciem tj. kaukaski leopard (Panthera pardus saxicolor), żelazne drzewo (Parrotia persica), czy dżejran (Gazella subgutturos). Obszary chronione rozciągają się na powierzchni ponad 600 000 ha i stanowią ponad 8% powierzchni Azerbejdżanu.

¹Wg CIA World Factbook 2012
²www.kaukaz.net
³http://www.forbes.com/2008/02/26/pollution-baku-oil-biz-logistics-cx_tl_0226dirtycities.html