Zmiany klimatu a prawa człowieka

Miejsce:
sala lekcyjna, ze stolikami umożliwiającymi pracę w grupach.

Materiały:
duże arkusze papieru (Al), kolorowe markery, taśma klejąca, klej, pocięty załącznik nr 1, załącznik nr 3, kartki makulaturowe (jednostronnie zapisane) formatu ok. A6 dla każdego ucznia.

Cel ogólny:
Wyjaśnienie związku zmian klimatu z naruszaniem praw człowieka.

Cele szczegółowe:
- uczennica/uczeń rozumie, że działalność ludzi zamieszkujących bogate kraje Północy ma wpływ na życie ludzi na całym świecie, a w szczególności na mieszkańców krajów ubogiego Południa,
- potrafi własnymi słowami wyjaśnić czym są prawa człowieka i jaki jest ich rodowód,
- potrafi powiedzieć, co oznacza, że prawa człowieka są powszechne, niezbywalne i nienaruszalne,
- wymienia podstawowe prawa człowieka,
- wie, kto powinien zapewnić warunki do korzystania z praw,
- wymienia obecne i prognozowane oddziaływanie zmian klimatu na prawa człowieka.

Przebieg zajęć
Zajęcia rozpocznij ćwiczeniem wprowadzającym w tematykę, czyli mapą myśli. Na podłodze albo na złączonych stołach rozłóż papier (dwa sklejone ze sobą arkusze Al), na środku w kole zapisz hasło „skutki zmian klimatu". Na stole połóż różnokolorowe pisaki. Wyjaśnij, że opracujemy wspólną mapę myśli. Omów tę metodę i przedstaw zasady pracy. Mapa myśli to taki sposób notowania, który pozwala odwzorować chaotyczny (nielinearny) sposób ludzkiego myślenia. Do narysowania mapy potrzebujemy dużej powierzchni i kolorowych pisaków, oprócz zapisanych słów powinniśmy używać rysunków, symboli, kolorów. Zawsze w centralnej części mapy w formie rysunku lub dużego wyraźnego napisu umieszczamy problem, tytuł, coś, nad czym pracujemy. Od niego odchodzą najważniejsze skojarzenia, które dalej rozgałęziają się na coraz drobniejsze i szczegółowe.
Mapa powinna mieć promienistą strukturę z licznymi rozgałęzieniami. Nasza mapa myśli ma pokazać wszelkie skutki zmian klimatu, nie tylko te bezpośrednie, ale także pośrednie.

W pierwszym etapie pracy uczniowie wypisują główne skutki zmian klimatu (topnienie lodowców i lądolodów, podniesienie poziomu oceanów, co spowoduje zatopienie wielu terenów, a nawet całych wyspiarskich krajów, klęski żywiołowe: powodzie, susze, pożary, huragany, choroby ludzi i zwierząt, rozwój chorób tropikalnych, szkodniki, zmiany temperatur i ilości opadów, co wpłynie m.in. na rolnictwo). Następnie poproś o uzupełnienie mapy o wydarzenia i skutki pośrednie, które wynikają ze skutków głównych.
Rolą nauczyciela jest zadawanie pytań naprowadzających, które ułatwią uczniom uzupełnianie mapy. Możesz włączyć się w rysowanie mapy, uzupełniając ją o treści, które są uczniom nieznane. Po wyczerpaniu wszelkich pomysłów mapę uzupełniamy danymi z załącznika nr 1 (należy pociąć przed zajęciami).

Wybrani uczniowie odczytują na głos kolejne informacje i przyklejają je w odpowiednim miejscu mapy. Po zakończeniu pracy powieś mapę na tablicy i poinformuj uczniów, że będziemy z niej korzystać w dalszej części zajęć.
Interaktywna mapa myśli pokazująca przyczyny i skutki zmian klimatu jest do pobrania na stronie: http://www.dlaklimatu.pl/mapa.

Przejdź do ćwiczenia poświęconego idei praw człowieka. Na tablicy, bądź dużym arkuszu papieru zapisz pojęcie „prawa człowieka". Poproś uczniów wypisanie (lub podyktowanie wybranemu sekretarzowi) wszystkich skojarzeń z tym zagadnieniem. Dalej poproś uczniów, by wymienili znane im prawa człowieka, propozycje zapisz na tablicy. Poproś wybranego ucznia o głośne odczytanie fragmentów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (załącznik nr2). Razem staramy się odpowiedzieć na pytanie, co oznacza, że prawa człowieka są powszechne, niezbywalne i nienaruszalne.

O ile wcześniej uczniowie nie uczestniczyli w zajęciach poświęconych prawom człowieka, wprowadź ich w tę tematykę. W formie krótkiego wykładu przedstaw genezę praw człowieka oraz wymień najważniejsze dokumenty międzynarodowe (ich pełne nazwy zapisz na tablicy). Skorzystaj z informacji, które można znaleźć w scenariuszu nr 5 Co oznaczają prawa człowieka dla mnie i reszty świata? oraz na stronie Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie: http://www.unic.un.org.pl/prawa_czlowleka/index.php.

Spoglądamy teraz na tablicę lub arkusz papieru, na którym na początku lekcji zapisane zostały skojarzenia z prawami człowieka, a później przykłady praw człowieka. Zastanawiamy się wspólnie, korzystając z wcześniejszych opracowań, które grupy praw są łamane najczęściej, o jakich możemy przeczytać w gazetach lub usłyszeć w telewizji? Z pewnością pojawią się takie odpowiedzi, jak tortury, więźniowie polityczni, praca niewolnicza. Zajrzyjmy jeszcze raz do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Artykuł 25 mówi „Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne (…).”
Treść artykułu można zapisać na tablicy. Zastanówmy się, czy te prawa na świecie są respektowane? W jakich krajach ludzie są najczęściej pozbawiani tych praw? Dlaczego prawa te nie są respektowane, jakie są tego przyczyny? Prosimy uczniów o wypowiedzenie swoich przemyśleń i refleksji. Kierujemy uwagę uczniów na różnice w dostępie do tych praw w krajach bogatych i w krajach biednych.

Podziel uczniów na 6 grup i rozdaj powielone fragmenty kluczowych dokumentów z zakresu praw człowieka (załącznik nr 2). Zadaniem uczniów będzie zaznaczyć te artykuły w dokumentach, które dotyczyć mogą naruszania praw człowieka w związku ze zmianami klimatu i wyjaśnić w jaki sposób skutki zmian klimatu uderzają w wybrane prawa człowieka. W trakcie pracy grupy korzystają z opracowanej wcześniej mapy myśli.
Po zakończeniu przedstawiciele grup prezentują swoją pracę. Ponownie zwróć uwagę na różnice w dostępie do praw pomiędzy krajami bogatymi i biednymi. Przypomnij, że prawa człowieka dotyczą stosunków między państwem, a obywatelem. Czy jednak takie państwa jak Etiopia, Niger czy Bangladesz są w stanie zagwarantować wszystkim obywatelom „stopę życiową zapewniającą zdrowie i dobrobyt, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne"? Zapytaj uczniów czy w dokumentach, z którymi się przed chwilą zapoznawali są uwzględnione rozwiązania tego problemu.

Poproś o ponowne zajrzenie do dokumentów i podkreślenie tych artykułów, które mówią o współpracy międzynarodowej mającej na celu doprowadzenie do realizowania zawartych w nich praw. Prosimy o odczytanie art. 28 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka: „Każdy człowiek ma prawo do takiego porządku społecznego i międzynarodowego, w którym prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji byłyby w pełni realizowane". Poproś uczniów o wyjaśnienie, co oznacza ten artykuł i jak go należy odczytywać w praktyce? Odczytaj fragment Kart Narodów Zjednoczonych (załącznik nr 3).

Literatura:
Broszura Problem klimatu a prawa człowieka, Oxfam International, wyd. PZS/PAH, 2008, http://globalnepoludnie.pl/IMG/pdf/cwhr_PL-2.pdf
Climate Change and Human Rights: A Rough Guide, International Council on Human Rights Policy, 2008, http://www.ichrp.org/en/projects/136
Human Rights And Climate Change, Human Rights and Equal Opportunity Commission Background Paper, 2008, http://www.hreoc.gov.au/about/media/papers/hran dclimate_change.html