| |
Gwatemala |
Polska |
| Stolica |
Gwatemala |
Warszawa |
| Powierzchnia w tys. km² |
109 |
313 |
| Liczba ludności w milionach |
14,4 |
38,5 |
| HDI (miejsce w rankingu na 187 krajów) |
131 |
39 |
| HPI (miejsce w rankingu na 151 krajów) |
10 |
71 |
| PKB na osobę w dolarach wg parytetu siły nabywczej ($ PPP) |
4 785 |
19 885 |
| Procent mieszkańców żyjących za mniej niż 1.25 $ dziennie |
13,1 |
0 |
| Przewidywana długość życia (w latach) |
71,2 |
76,1 |
| Śmiertelność dzieci poniżej 5 r.ť. (na 1000 ťywych urodzeń) |
409 |
7 |
| Alfabetyzacja dorosłych powyżej 15 r.ť. (%) |
74,5 |
99, |
| Ślad ekologiczny (globalnych ha/os) |
1,8 |
3,9 |
| Deklarowane poczucie zadowolenia z życia (punkty w skali 1-10) |
6,3 |
5,8 |
Oprac. na podst. Human Development Report 2011, Happy Planet Index 2012
Gwatemala – dziedzictwo Majów
oprac. Magdalena Krysińska-Kałużna
Gwatemala leży w Ameryce Środkowej, w pasie lądu oddzielającym Ocean Atlantycki od Oceanu Spokojnego. Charakterystyczne dla niej są tropikalny klimat i wulkaniczny krajobraz. Podobnie jak w całej Ameryce Środkowej, w Gwatemali dominują góry ciągnące się wzdłuż zachodniego wybrzeża. Około jednej trzeciej powierzchni kraju zajmuje nizina Petén – pokryta lasem tropikalnym i rzadko zaludniona.
Blisko połowę mieszkańców kraju stanowią Indianie (czterdzieści trzy-pięćdziesiąt procent). Pozostała część społeczeństwa (pięćdziesiąt-pięćdziesiąt siedem procent) to Metysi. Część z nich nazywana jest ladinos (są uznawani za oddzielną grupę etniczną). Mieszkają w miastach i mają decydujący wpływ na losy kraju. Najliczniejszą grupą tubylczą w Ameryce Środkowej są potomkowie Majów, którzy posługują się wieloma językami (w Gwatemali – dwudziestoma dwoma, w Meksyku – siedmioma) i ponad setką dialektów. W Gwatemali mieszkają głównie na północy kraju. Jest ich około cztery i pół miliona.
Indianie gwatemalscy są potomkami twórców wysokorozwiniętej cywilizacji Majów, która powstała na terenie obecnej Gwatemali, Hondurasu, Belize i południowego Meksyku. Rozwinęła ona pismo hieroglificzne, dwudziestkowy system liczbowy, astronomię, rachubę czasu oraz pozostawiła wspaniałe zabytki architektury, jakimi są zespoły miejskie z piramidami schodkowymi. Większość dzieł kultury Majów, w tym spisanych przez nich manuskryptów, została zniszczona przez konkwistadorów i chrześcijańskich księży, którzy upatrywali się w nich dzieł szatana. Religia Majów była animistyczna. Zjawiska przyrody (góry, skały, drzewa) były według nich bytami ożywionymi i miały moc szkodzenia lub pomagania ludziom. Jak pisze Elżbieta Siarkiewicz, „dzisiejsi Majowie Quiché z Chichicastenango (w Gwatemali) wierzą na przykład, ze kukurydza boi się trzęsienia ziemi, i gdy to zjawisko ma miejsce, rozmawiają z nią, by podtrzymać ją na duchu”.
W 1821 roku Gwatemala uzyskała niepodległość, jednak pozostawała w dużej mierze zależna od północnych sąsiadów, przede wszystkim USA. W latach 1960-1994 w kraju miała miejsce niezwykle krwawa wojna domowa, której ofiarami byli przede wszystkim Indianie. Walcząca o ich prawa Indianka Kiche’ (czyt. kicze), Rigoberta Menchú, została uhonorowana w 1992 roku Pokojową Nagrodą Nobla.
W Gwatemali uprawia się przede wszystkim kawę, banany i trzcinę cukrową. Wśród wielu roślin, które trafiły do Europy z Nowego Świata, jest kukurydza, która dla licznych kultur indiańskich stanowiła podstawę pożywienia. Dla Gwatemalczyków codziennym posiłkiem, którego odpowiednikiem byłby europejski chleb, są tortillas – cienkie placki robione z gotowanej z wapnem mąki kukurydzianej. Mają kształt naleśników i są pieczone na specjalnych blachach. Tortillas towarzyszą prawie każdemu daniu. Kolby kukurydziane (gotowane lub pieczone) mogą stanowić także oddzielny posiłek. W Gwatemali jest wiele odmian kukurydzy. Oprócz znanej u nas żółtej, jest także biała, czarna, fioletowa, pomarańczowa. Poza tym Gwatemalczycy jedzą dużo fasoli i owoców, popijając je doskonałą gwatemalską kawą.
W Ameryce Środkowej żyje wiele dzikich zwierząt. Część z nich zagrożona jest wyginięciem. W Gwatemali można spotkać: jaguary, pumy, tapiry, jelenie, pekari, wyjce i inne małpy, kojoty, jaszczurki, pancerniki, legwany i wiele gatunków węży. W wodach żyją m.in.: sumy, krewetki, ostrygi, homary, kraby i żółwie. Wśród ptaków dostrzeżemy m.in.: czaple, dzikie indyki, papugi, ary, tukany, bażanty, kolibry i zimorodki. W Gwatemali, w górach, żyje piękny ptak quetzal, będący symbolem narodowym, a także ptakiem, który był bardzo ważny dla kultur prekolumbijskich tego obszaru.
Stroje mieszkańców Gwatemali są jednymi z najciekawszych w Ameryce Środkowej. Łączą tradycyjne motywy indiańskie i hiszpańskie. Są tkane i wyszywane ręcznie, a ich przygotowanie może zająć od trzech do ośmiu miesięcy w wyspecjalizowanych warsztatach, na krosnach ręcznych i nożnych. Wykonywane są z bawełny, wełny, bądź z henequen (czyt. eneken), rodzaju agawy. Jedna z technik wyszywania nazywa się brokatem i polega m.in. na tym, że używane są w niej nici o różnej grubości, kolorze i wykonane z różnych materiałów Kobiety noszą huipiles (czyt. uipile), tkane ręcznie i bogato wyszywane (np. w kwiaty, zwierzęta, ptaki) bluzki. Noszą także długie spódnice, w dwóch-trzech odcieniach lub kolorach, różniące się w zależności od regionu, tkane głównie na warsztatach nożnych, szeroki tkany pas, spełniający różne funkcje szal (można w nim nosić dzieci albo warzywa na targ), korale i tzut (czyt. cut) – grubą chustę, którą można nosić na głowie, wokół szyi i na ramionach (w przypadku mężczyzn). Mężczyźni noszą wyszywane u dołu spodnie z haftowanymi nakolannikami, przepaskę, tkaną koszulę, która coraz częściej zastępowana jest wytwarzaną fabrycznie koszulą w pasy. W niektórych regionach noszona jest peleryna (capixay), w innych wełniane marynarki. Kapelusze używane w niektórych regionach są wpływem hiszpańskim, tego typu nakrycie głowy nie było znane przed konkwistą. Szerokie pasy, fajas (czyt. fahas), są bardzo użyteczne zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet między innymi dlatego, ze Indianie dźwigają często duże ciężary. Kobietom przydają się również w okresie ciąży i po urodzeniu dziecka. Wymagające tak wielkiego nakładu pracy i kosztów tradycyjnie wykonane ubranie przechodzi w rodzinie z pokolenia na pokolenie.
Strój współczesnych gwatemalskich Majów z jego różnymi formami tkania, wyszywania, a przede wszystkim używanych kolorów i wzorów, jest rodzajem języka, który informuje o pochodzeniu – lokalnym, regionalnym – czy też generalnie o przynależności do narodu Majów. W Gwatemali używa się wielu tradycyjnych instrumentów muzycznych. Należą do nich m.in.: el ayotl (czyt. el ajotl) – instrument perkusyjny zrobiony z dużej muszli lub skorupy żółwia; el chinchín (czyt. el czinczin) – pięknie zdobiony instrument z tykwy wypełnionej nasionami; marimba; el huehuetl (czyt. ueuetl) – bęben z pnia drzewa z naciągniętą skórą jaguara, ozdobiony rysunkami przedstawiającymi mityczne postacie; okaryna, która była używana także do polowań na ptaki.
W Gwatemali panuje duża bieda. Znaczna część dzieci nie uczęszcza do szkoły. Kilka lat temu szacowano, że aż czterdzieści procent nie może sobie na to pozwolić. Wiele z nich mieszka daleko od szkoły i nie stać ich na to, żeby do niej dojechać. Znaczna grupa dzieci musi pracować (około miliona). Połowa z nich pracuje w rolnictwie, przepracowując średnio trzydzieści cztery godziny tygodniowo. Ta trudna sytuacja dotyczy w szczególności dzieci indiańskich. Indianie w Gwatemali są prawie trzykrotnie biedniejsi niż nie-Indianie i żyją średnio o trzynaście lat krócej.
W Gwatemali czterdzieści pięć procent kobiet w wieku dwudziestu lat jest w ciąży lub ma już dziecko. Wielu ludzi z Ameryki Środkowej, w tym z Gwatemali, próbuje w poszukiwaniu pracy przedostać się przez Meksyk do Stanów Zjednoczonych. Niestety, bardzo wielu z nich po drodze ginie lub zostaje kalekami. Jest to związane z wieloma niebezpieczeństwami, na jakie napotykają w Meksyku (napadające ich gangi, przekupieni przez nie policjanci i maszyniści pociągów, na których dachach nielegalnie się przemieszczają), a później na granicy Meksyku i Stanów Zjednoczonych oraz w samych Stanach Zjednoczonych. Nielegalni imigranci są w Meksyku porywani dla okupu wyłudzanego od krewnych, którzy już dotarli do Stanów Zjednoczonych, mordowani oraz gwałceni. Wiele kobiet z Ameryki Centralnej, mając świadomość, jak często dochodzi do tych przestępstw, przed udaniem się w podróż poddaje się sterylizacji.