Spotkanie z Innym jako wyzwanie XXI wieku

CEL ZAJĘĆ

- zdobycie wiedzy na temat sytuacji krajów afrykańskich oraz współzależności między krajami Afryki a Polską i innymi krajami bogatymi;

- pobudzenie postaw wrażliwości, zrozumienia i solidarności z innymi społeczeństwami, sprzyjających stawianiu czoła aktualnym problemom globalnym
i przełamywaniu stereotypów oraz uprzedzeń wobec innych społeczności, ich zwyczajów i sposobu życia;

CELE OPERACYJNE
UCZENNICA / UCZEŃ

- analizuje tekst R. Kapuścińskiego pt. „Spotkanie z Innym jako wyzwanie XXI wieku”
- definiuje słowo „Inny”
- wymienia wady i zalety stereotypów w kontaktach z innymi
- ćwiczy empatię i patrzy na siebie z perspektywy Innego na podstawie tekstu Kapuścińskiego i własnej wiedzy ogólnej omawia strategie zachowania ludzi w kontakcie z Innymi , podaje przykłady tych strategii
- własnymi słowami definiuje globalizację i podaje jej przykłady
- subiektywnie ocenia wpływ globalizacji na sprawiedliwe relacje i równość pomiędzy społeczeństwami na świecie podaje przykłady zależności oraz współzależności między krajami Afryki a Polską i innymi krajami bogatymi.

Materiały
wydrukowane zdjęcia z załącznika nr 1 do scenariusza w ilości pozwalającej uczniom na pracę w grupach, kolorowe kartki, pisaki

Miejsce zajęć
sala lekcyjna

Przed zajęciami
Poproś uczniów o przeczytanie tekstu R. Kapuścińskiego „Spotkanie z Innym jako wyzwanie XXI wieku” (dostępny na stronie www.artykul25.pl w zakładce Materiały). Tekst będzie podstawą i inspiracją dla zajęć.

Wprowadzenie (5 minut)
Zajęcia rozpocznij od krótkiej rozmowy z uczniami, która powinna sprowokować ich do użycia słowa „Inny”. Podstawą do rozmowy są zdjęcia z załącznika nr 1 oraz tekst wykładu tytułowego. Rozdaj zdjęcia uczniom.
Poproś o wypowiedzi zadając pytania inicjujące rozmowę. Spróbuj pokierować rozmową tak, aby sprowokować do użycia słowa „Inny”.

Przykładowe pytania:

Co się dzieje na tych zdjęciach? Czy są ciekawe? Dlaczego?
[pytanie do zdjęć]

Dlaczego kontakty z ludźmi z różnych części świata są ciekawe?
[pytanie do zdjęć i do tekstu]

Dlaczego ludzie prowadzą między sobą wojny?
[pytanie do tekstu]

Dlaczego nie wszyscy mogą przemieszczać się między państwami? Z jakiego powodu?
[pytanie do tekstu]

Czy życie na bezludnej wyspie w otoczeniu wymarzonych przedmiotów byłoby interesujące?

II
(10 minut)

Krótko wprowadź pojęcie „Innego” posługując się tytułowym tekstem. Napisz na tablicy lub dużym arkuszu papieru rozłożonym w centralnym punkcie klasy słowo Inny i poproś uczniów o zaproponowanie różnych definicji Innego. Wyjaśnij, skąd Kapuściński wziął koncepcję „Innego”.

„Spotkanie z Innym Emmanuel Levinas nazywa “wydarzeniem”, nawet - “wydarzeniem fundamentalnym”, to najważniejsze doświadczenie, najdalej sięgający horyzont. Levinas, jak wiemy, należy do grona filozofów dialogików, takich jak Martin Buber, Ferdinand Ebner czy Gabriel Marcel (później do grona tego dołączył i Józef Tischner), którzy rozwinęli ideę Innego - jako bytu jedynego i niepowtarzalnego - w mniej lub bardziej pośredniej opozycji do dwóch fenomenów, które pojawiły się w XX wieku, a którymi były narodziny znoszącego odrębność jednostki społeczeństwa masowego i ekspansja niszczycielskich ideologii totalitarnych. Filozofowie ci starali się ocalić największą dla nich wartość - jednostkę ludzką: Mnie, Ciebie, Innego, Innych, od niwelującego wszelką tożsamość człowieka działania mas i totalitaryzmu (stąd upowszechnili oni pojęcie Innego dla podkreślenia różnicy między jednostką a jednostką, różnicy niewymienialnych i niezastępowalnych cech).”

Podkreśl fundamentalną wartość, jaką jest spotkanie z drugim człowiekiem odnosząc się do wcześniej stawianego pytania o życie w otoczeniu przedmiotów na bezludnej wyspie. Zaznacz, że nawet jeśli wydaje nam się na pierwszy rzut oka, że przebywanie na bezludnej wyspie byłoby sielanką bez obowiązków, trudno wyobrazić sobie życie bez kontaktów z żadnym człowiekiem, byłoby ono pozbawione sensu. Wspomnij, że dawniej powszechnie, a dziś wciąż wielu kulturach uważa się, że nieznajomy przybysz może być zwykłym człowiekiem, ale może być też bogiem.

„Jakże różny jest obraz tegoż Innego w epoce wierzeń antropomorficznych, to znaczy takich, których bogowie mogli przyjmować ludzką postać i zachowywać się jak ludzie. Bowiem nigdy wówczas nie było wiadome, czy ten zbliżający się oto wędrowiec, podróżny, przybysz to człowiek czy bóg, do człowieka podobny. Ta niepewność, ta intrygująca ambiwalencja jest jednym ze źródeł kultury gościnności, nakazującej okazanie wszelkiej życzliwości przybyłemu, o do końca nierozpoznawalnej istocie.”

Zapytaj uczniów, dlaczego Kapuściński pisze o Innym z dużej litery. Wskaż na postawę szacunku jako podstawę kontaktów międzyludzkich. Szacunek dla
drugiej osoby jest zachowaniem oczekiwanym w każdej

kulturze i pod każdą szerokością geograficzną, jest czymś podstawowym i niepotrzebującym uzasadnienia. Nie bez przyczyny jest on zapisany w formie prawa przynależnego każdemu bez wyjątku człowiekowi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej przez wszystkie kraje na świecie po II wojnie światowej jako przyrzeczenie, że nigdy więcej ludzie nie będą naruszać praw innych ludzi, przede wszystkim prawa do życia, lecz także prawa do rozwoju w zgodzie ze swoimi potrzebami i innych praw.

„Zwróćmy uwagę, że pojęcie Inny jest najczęściej określane z punktu widzenia białego, Europejczyka. Ale dziś idę przez wieś w górach Etiopii, biegnie za mną gromada dzieci pokazujących mnie palcem, rozbawionych i wołających: Ferenczi! Ferenczi! To znaczy właśnie - obcy, inny. Oto przykład dehierarchizacji świata i jego kultur. Że, co prawda, Inni są inni, ale dla tych Innych to Ja właśnie jestem Inny. W tym sensie wszyscy jedziemy na jednym wozie. Wszyscy mieszkańcy naszej planety jesteśmy Inni wobec Innych – Ja wobec Nich, Oni wobec Mnie.”

O wiele łatwiej zrozumieć, dlaczego szacunek dla Innego jest tak fundamentalny, gdy wejdziemy w przysłowiowe buty tych, o których zwykliśmy myśleć – „Inni”.

III Ćwiczenie dramowe – my jesteśmy Inni dla Innych
(10 minut)

Poproś uczniów, aby wcielili się w mieszkańców krajów pozaeuropejskich, żyjących w innym klimacie, według innej religii i w innych egzotycznych dla nas kulturach – w Innych. Następnie, będąc w tej roli, aby pomyśleli o prawdziwych sobie samych, wynajdując jak najwięcej
„dziwnych” cech (wygląd, ubiór, zwyczaje, sposób życia). Co mogłoby dziwić Innych w nas samych? Poproś, aby uczniowie spisali te cechy na kartkach, po czym zaproś 3 chętne osoby do odegrania roli przed klasą. Możesz rozwinąć zadanie podsuwając pytania dodatkowe „jak spędzam jeden dzień w typowym polskim domu?” czy „spędzam dzień z prawdziwym sobą – co dziwnego z perspektywy Innego się wydarza?”

Przykład:
jestem Kenijką i opowiadam o spotkanej Polce:
„Ta Polka to jest dopiero dziwna, widać na jej twarzy piegi – pierwszy raz coś takiego widzę, czy to jest jakaś choroba? Ma bardzo dużo różnych warstw
ubrań na sobie, chyba ze trzy warstwy, ale to musi być niewygodne, ja bym tak nie mogła. Pije bardzo dużo herbat i kaw – że też ma na to czas! No i wszędzie chodzi z wielką torbą pełną wszystkiego, dźwiga to cały dzień
a prawie niczego nie używa z tej torby…”

IV Jak wyglądają kontakty z Innymi?
(10 minut)

Wskaż, jak na przestrzeni dziejów wyglądały i wyglądają dziś te spotkania z Innym używając tytułowego tekstu. Przywołaj trzy możliwości opisywane przez R. Kapuścińskiego:

1. AGRESJA/WOJNA
2. IZOLACJA
3. DIALOG

Poproś uczniów o podanie znanych im przykładów tych trzech rodzajów relacji. Przykłady:
WOJNA: Holocaust, polowania na czarownice, wypędzanie Indian z terenów Ameryki Płn., wyprawy krzyżowe
IZOLACJA: mur berliński, żelazna kurtyna, apartheid, mur między Izraelem a Palestyną, sytuacja w Tybecie
DIALOG: polityka N. Mandeli, „Solidarność” i okrągły stół w Polsce, Unia Europejska jako koncept, organizacja Lekarze Bez Granic albo Polska Akcja Humanitarna, postawa B. Malinowskiego - badacza przywołanego w tekście Kapuścińskiego.
Jeśli uczniowie nie podadzą przykładu B. Malinowskiego w oparciu o tekst Kapuścińskiego, wskaż na ten ważny przykład postawy dialogu.

„Jest interesujące, że kiedy w rodzimej Europie Malinowskiego toczy się I wojna światowa, młody antropolog skupia się na badaniach kultury wymiany, kontaktów i wspólnych obrządków wśród mieszkańców Wysp Trobrianda, czemu poświęci swoje wspaniałe dzieło “Argonauci Zachodniego Pacyfiku”
i sformułuje swoją ważną, a tak rzadko przestrzeganą przez innych tezę, że „aby o czymś sądzić, trzeba tam być”. Z drugą jeszcze tezą,
na owe czasy niesłychanie śmiałą, występuje wychowanek Uniwersytetu Jagiellońskiego, a mianowicie, że nie ma kultur wyższych i niższych - są tylko kultury różne, w odmienny sposób zaspokajające potrzeby i oczekiwania jej uczestników. Dla niego inny człowiek, z innej rasy i kultury, jest przecież osobą, której zachowanie, jednako jak każdego z nas, cechuje godność, szacunek dla uznawanych wartości, poszanowanie tradycji i obyczaju.”

Zapytaj, które z tych trzech rodzajów relacji są prowokowane przez stereotypy. W ten sposób przejdź płynnie do kolejnej części zajęć.

V Ćwiczenie - Co to są stereotypy i do czego prowadzą?
(10 minut)

Podziel uczniów na 4-osobowe grupy i poproś o szybką burzę mózgów i wypisanie pozytywnych oraz negatywnych oddziaływań stereotypów.
Przykładowo: stereotypy powodują, że łatwo nami manipulować – wada; stereotypy porządkują świat – zaleta. Po zakończeniu burzy mózgów i spisaniu jej wyników poproś grupy o odczytanie na zmianę po jednym pomyśle i zapisuj je na tablicy. Na koniec podsumujcie ile jest wad, a ile zalet. Omówcie, czy
wszystkie zalety są faktycznie zaletami. Poproś uczniów o sformułowanie wniosków z tego ćwiczenia w formie odpowiedzi na pytanie: czy stereotypy powinno się promować, czy też walczyć z nimi?
Wprowadź teraz pojęcia uprzedzenie i dyskryminacja.
Zwróć uwagę na to, że stereotypy to tylko słowa, uprzedzenie wiąże się z emocjami, a dyskryminacja to działanie.


Załącznik nr 1:
Zdjęcia autorstwa M. Wędzikowskiej zrobione w południowo-wschodniej Ghanie w 2008 r.
dostępne na stronie: http://www.artykul25.pl/?p=161