Długa droga do celu – życie emigrantów zarobkowych
Etap I – Wprowadzenie
Wyjaśnij uczniom przyczyny i kontekst migracji zarobkowej na przykładzie Tadżykistanu. W swoim wprowadzeniu możesz wykorzystać poniższy krótki tekst.
 | Średnia pensja w Tadżykistanie wg oficjalnych danych rządowych tego kraju wyniosła w roku 2012 ok. 110 dolarów amerykańskich. Jednak płaca minimalna wynosi zaledwie 15 dolarów, a większość ludzi zarabia między 15 a 100 dolarów (dla przykładu pensja doświadczonego nauczyciela z wieloletnim stażem wynosi około 60 USD). W rankingu wysokości średnich płac Międzynarodowej Organizacji Pracy Tadżykistan zajął 70 miejsce (ostatnie ze sklasyfikowanych państw – MOP nie uzyskał danych z wielu biedniejszych krajów). Poza niskim poziomem dochodów, niezwykle ważnym faktem jest wysokie bezrobocie, wahające się między 30 do ponad 40 procent (dla porównania w Polsce stopa bezrobocia wy niosła w lipcu 2012 12,3%). Rezultatem tych trudności i próbą radzenia sobie z problemami gospodarczymi przez Tadżyków jest olbrzymia fala migracji zarobkowej, skierowanej głównie do Rosji, jako najbliższego dużego rynku pracy oraz kraju, z którym Tadżykistan łączą więzy historyczne. Według niektórych szacunków liczba migrantów wynosi nawet około 10% z ponad 7 mln mieszkańców kraju. |
 | Etap II – Gra: Komu z nas się uda? |
Celem gry jest ukazanie uczniom trudności, z jakimi zderzają się zwykli obywatelu Tadżykistanu w związku z podejmowaną przez nich migracją zarobkową. Poprzez analizę wyzwań stojących przed migrantem, uczniowie przyjmują perspektywę jednostki poszukującej pracy w obcym kraju i są w stanie poczuć emocjonalną więź z nim. Przekazując uczniom instrukcje, przekazujesz jednocześnie informacje o ważnych aspektach migracji zarobkowej. Istotny element zajęć stanowi pokazanie przypadkowości uczniom rządzącej życiem migrantów, stąd właśnie forma gry losowej.
Gra podzielona jest na 4 główne części:
• Przygotowanie do wyjazdu
• Podróż, osiedlenie się w nowym miejscu
• Poszukiwanie pracy oraz praca zarobkowa
• Życie osobiste (decyzja o powrocie lub pozostaniu na stałe)
Uczniowie wchodzą w rolę migrantów. Podziel klasę na 3 równe grupy i powiedz im, że każda z nich reprezentuje różne scenariusze, jakie mogą im się przydarzyć na drodze życiowej migranta:
Grupa A: Osoby, które były w stanie odłożyć pieniądze na wyjazd (miały wcześniej pracę lub rodziców, którzy byli w stanie ich wesprzeć)
Grupa B: Osoby, którym udało się pożyczyć pieniądze od sąsiadów
Grupa C: Osoby, które w celu opłacenia kosztów podróży musiały zastawić dom lub sprzedać ziemię
W kolejnych etapach uczniowie rzucają kostką do gry. Wyrzucenie wskazanej w poniższej instrukcji liczby oczek lub wyższej zapewnia możliwość kontynuowania walki o lepszą przyszłość. Wyrzucenie zbyt małej ilości oczek oznacza życiową porażkę – koniec marzeń o poprawie własnego losu.
Część 1 – Przygotowania do wyjazdu
Jeśli należysz do kategorii A, jesteś w najlepszej sytuacji. Dzięki temu że posiadasz pieniądze, masz czas, by przygotować się do wyjazdu – idziesz do organizacji społecznej, która pomaga przyszłym migrantom przygotować się do pracy za granicą. Przechodzisz szkolenie z praw człowieka, zasad zatrudnienia w Rosji raz krótki kurs językowy, dzięki któremu jesteś w stanie lepiej załatwiać swoje sprawy w urzędach. Niezależnie od wyrzuconej liczby oczek pozostajesz w grze. Pozostali nie mają możliwości przygotowania się i muszą jak najszybciej spłacić dług, wiec wyjeżdżają od razu – aby pozostać w grze muszą wyrzucić co najmniej 2 oczka.
Część 2 – Podróż i osiedlenie się w nowym miejscu
W tym etapie okazuje się, że są jeszcze inne czynniki, wpływające na sytuację migranta. Tym razem przypadkowo okazuje się, że los się odwrócił:
Grupa A postanowiła skorzystać z usług firmy pośrednictwa pracy. Niestety okazało się, że co druga firma, z której usług korzystali, okazała się nieuczciwa – aby pozostać w grze musisz wyrzucić co najmniej 3 oczka).
Grupa B miała szczęście - posiada krewnych lub znajomych, którzy pomogli znaleźć mieszkanie i załatwić wszystkie potrzebne dokumenty, w tym legalne zameldowanie, które będzie podstawą do uzyskania zezwolenia na pracę). Wszyscy pozostają w grze o lepszą przyszłość.
Grupa C postanowiła pracować nielegalnie. Co drugi uczestnik znalazł pracę i mimo iż pracuje nieoficjalnie, udaje mu się od razu wysyłać pieniądze rodzinie i oszczędzać odrobinę na spłatę długu. Należy wyrzucić co najmniej 4 oczka.
Część 3 – Praca zarobkowa
Na tym etapie przypadek odgrywa również dużą rolę – bardzo wiele zależy od pracodawcy. Wszyscy którzy wyrzucili co najmniej 3 oczka, mieli szczęście. Ich pracodawcy okazali się uczciwymi ludźmi i wypłacili im regularnie wynagrodzenie. Pozostali odpadają z gry, za wyjątkiem tych którzy posiadali wcześniej krewnego lub znajomego, który pomógł im w trudnej sytuacji.
Część 4 – Decyzja o powrocie
Ogromnym wysiłkiem odłożyliście pieniądze, które pozwolą Wam spłacić dług (jeśli go zaciągnęliście), odłożyć pieniądze na najbliższy rok życia lub, w przypadku szczególnego sukcesu – na realizację szczególnych planów. Postanowiliście wrócić do kraju (w rzeczywistości wraca tylko część migrantów). Ale to nie koniec trudności, jakie przed Wami stoją. Rzucacie kostką i postępujecie zgodnie z poniższą instrukcją:
1-3 – padliście ofiarą przestępstwa: rabunku lub ataku na tle rasistowskim (migranci, z których wielu mieszka nielegalnie i boi się zwrócić się o pomoc do policji, są łatwym obiektem ataków, ponadto wyróżniają się swoim wyglądem); tracicie pieniądze lub trafiacie do szpitala i nie możecie dalej pracować
4-6 – udało się Wam bezpiecznie dotrzeć do domu, osiągnęliście swój cel – Wasza sytuacja się poprawiła
UWAGA! W czasie gry masz jedną szansę uniknąć odpadnięcia z gry – przysługuje Ci jednorazowo dodatkowy rzut kostką. Zawdzięczasz tę szansę rosyjskim organizacjom społecznym, broniącym praw człowieka (w tym praw migrantów) oraz pomagających im w rozmaity inny sposób.
 | Po zakończeniu gry przeprowadź krótką rozmowę podsumowującą. Poproś uczniów, by opowiedzieli o emocjach towarzyszących im podczas gry i uczuciach, jakie wywoływały w nich poszczególne etapy. Następnie porozmawiajcie chwilę o przemyśleniach, jakie wywołała w nich gra i uzyskane podczas niej informacje. W przypadku, gdyby uczniowie mieli trudność z formułowaniem tych przemyśleń moderuj dyskusję przy pomocy pytań pomocniczych, na przykład: |
• Jak sądzicie, co w większym stopniu decyduje o losie migranta: przypadek czy jego własna wola?
• Jak myślicie, czy zdecydowalibyście się na emigrację zarobkową, wiedząc, że towarzyszy jej tak wiele czynników ryzyka?
• Czy coś zmieniło się w Waszym spostrzeganiu migrantów zarobkowych – np. osób z Azji czy Ukrainy pracujących w Polsce?
W swoim podsumowaniu zwróć uwagę uczniów na to, że przypadek nie jest jedynym czynnikiem determinującym los migranta. Wielu migrantów osiągnęło ogromne sukcesy – dzięki konsekwencji i pracowitości stworzyli własne firmy, odnieśli sukcesy artystyczne czy zapewnili świetną przyszłość swoim dzieciom, które zostały ważnymi obywatelami w swojej nowej ojczyźnie. Wskaż również przykład Stanów Zjednoczonych jako kraju, którego sukces w dużym stopniu oparty jest na wykorzystaniu energii, talentów i ogólnego potencjału emigrantów.