Demokratyczna dyskusja drogą do partycypacji społecznej

Cele lekcji:
Po lekcji uczeń/uczennica:

• pozna zasady wymiany opinii i ich argumentowania
  
• dowie się jak prowadzić rozmowę w oparciu o ustalone zasady
  
• doświadczy, co oznacza pośrednictwo w wyrażaniu poglądów
  

Pytanie kluczowe: jakie jest moje zdanie/ moja opinia?

Metody i formy pracy:

• linia wartości
  
• podział na role
  
• praca w grupie
  
• dyskusja
  

Materiały dydaktyczne:

• dwie kartki z napisami „zgadzam się”, „nie zgadzam się”
  
• tablica
  
• dwa krzesła.
  

Przebieg lekcji:

I. Wprowadzenie

• Wytłumacz grupie, że będziecie dzisiaj dużo rozmawiać, ale że zależy Ci na jakości tej rozmowy w związku z czym chciałabyś, abyście wspólnie ustalili jej zasady. (5 minut).
  
• Zapisz je na tablicy lub dużej kartce papieru i niech one towarzyszą klasie podczas całej lekcji. Wśród zasad możesz zaproponować takie jak: nie oceniamy siebie nawzajem, nie przerywamy sobie, traktujemy się z szacunkiem.
  
• Część zasad możesz zaproponować, ale zwróć uwagę, aby przynajmniej połowa pochodziła od uczennic i uczniów.
  

Możesz skorzystać z materiałów dotyczących porozumienia bez przemocy.

II. Jaka jest twoja opinia? - ZGADZAM SIĘ” i „NIE ZGADZAM SIĘ”. (30 minut).

• Na dwóch przeciwległych końcach sali połóż kartki z napisami: „ZGADZAM SIĘ” i „NIE ZGADZAM SIĘ”.
  
• Upewnij się, że pomiędzy nimi jest przestrzeń, żeby ustawić się w linii.
  
• Poinformuj grupę, że będziesz teraz odczytywać zdania i prosisz, aby ustawiali się na linii zgodnie ze swoimi poglądami. Jeśli całkowicie się zgadzają lub nie zgadzają niech staną w odpowiednim końcu sali. Jeśli ich poglądy są mniej skrajne mogą stanąć bliżej jednej z kartek, jeśli zaś nie mają zdania mogą stanąć na środku.
  

Przykładowe zdania do odczytania podczas ćwiczenia:

• Wojna jest jednym z najważniejszych elementów procesów politycznych.
  
• Powinniśmy być posłuszni wobec prawa, nawet jeśli naszym zdaniem jest niesprawiedliwe.
  
• Ludzie są tak rządzeni, jak na to zasługują.
  
• Tylko najsilniejsi decydują.
  
• Branie udziału w wyborach nie prowadzi do żadnej realnej zmiany.
  
• Są spory, których nie można rozwiązać w pokojowy sposób, czasami trzeba użyć siły.
  

Przebieg:

• Po każdym odczytanym zdaniu i ustawieniu się osób na linii. W centrum postaw dwa krzesła. Do zajęcia miejsc zaproś po jednej z osób stojących w obydwu końcach sali.
  
• Poproś każdą z osób siedzącą na krześle o uargumentowanie swojego zdania. W ramach słuchania wypowiedzi poproś resztę klasy o stanięcie obok osoby, która bardziej je przekonuje. Nie można stanąć pomiędzy, ani pozostać niezdecydowanym. Każda z osób siedzących na krześle ma 1 minutę na powiedzenie swojego zdania. W tym czasie zgodnie z ustalonymi zasadami nikt nie powinien przeszkadzać, przerywać, oceniać, ani pomagać w doborze argumentów osobom na krzesełkach.
  
• Następnie poproś, aby dwie uformowane grupy usiadły i wspólnie dodały kolejne argumenty wzmacniające głos mówcy czy mówczyni.
  Zaznacz, że po 7 minutach pracy grupę będzie reprezentowała inna osoba, która powinna przygotować się do przekazania swoich argumentów.
  
• Kolejna osoba może przedstawiać swoje argumenty przez 3 minuty. W tej turze dyskusja i wspieranie się jest dozwolone. Po wypowiedzi kolejnych dwóch osób daj szansę uczennicom i uczniom na zmianę zdania, jeśli kolejne argumenty były lepsze.
  
• Teraz możesz poprosić całą klasę o dodanie argumentów, które nie padły dotychczas. Pozwól na dyskusję, o ile ustalone zasady komunikacyjne nie są łamane.
  

III. Podsumowanie
Zaproś klasę do podsumowania. Zastanówcie się nad tym jak wyglądał ten proces, jeśli to pomocne, możesz narysować go w postaci linii i zaznaczyć wspólnie z uczniami i uczennicami jego kluczowe momenty.
Zastanówcie się i odpowiedzcie:

• czy ktoś zmienił zdanie i dlaczego?
  
• czy przedstawiane argumenty wpłynęły na waszą opinię?
  
• czy jeśli nie zmieniłeś/łaś zdania w toku dyskusji to było to dla ciebie ważne lub interesujące, co mówią inni?
  
• czy udało nam się zastosować zasady ustalone na początku?
  
• czy naszą dyskusję można nazwać demokratyczną? Czy wszyscy mogli się wypowiedzieć?
  
• jak czujesz się, jeśli twoje poglądy są prezentowane przez inną osobę?
  
• czy doszło do jakiś konfliktów, nieporozumień? Jaka była temperatura dyskusji i czy dało się rozwiązać potencjalne konflikty rozmawiając w spokojny sposób?
  

Konkludując odwołaj się do o 16 CZR, który wspiera elastyczny, inkluzywny, partycypacyjny i reprezentacyjny proces podejmowania decyzji na wszystkich szczeblach. Zaznacz, że jednym z filarów dobrego rządzenia na poziomie lokalnym, krajowym i globalnym są świadomi obywatele i obywatelki, które potrafią w demokratyczny sposób uczestniczyć w procesach społecznych, jak np. konsultacje społeczne, i wyrażać w nich zdanie swoje i grupy, którą reprezentują. Zdobyte podczas tego ćwiczenia umiejętności przybliżają was do osiągnięcia tej świadomości i odpowiedzialności.
Jeśli respektowaliście zasady komunikacji można również odwołać się do pokojowego rozwiązywania sporów. Zaznacz, że praca nad kompetencjami komunikacyjnymi jest elementem pracy nad świadomym udziałem w życiu społecznym i obywatelskim. (10 minut)

Zadanie domowe dla chętnych:
Poproś uczennice i uczniów o przygotowanie informacji o tym, jaki obywatelki i obywatele mogą wyrażać swoje opinie dotyczące, np. stanowienia prawa na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym. Czy mogą zgłaszać swoje inicjatywy i jakie muszą one spełniać warunki?
Możecie omówić to na poziomie lokalnym w ramach samorządu uczniowskiego, budżetu partycypacyjnego; krajowym – wysłuchania obywatelskiego czy obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej, ale również globalnym, np. europejskiej inicjatywy obywatelskiej.

Komentarz metodyczny:

• Kluczowym elementem tego scenariusza jest praca nad kompetencjami komunikacyjnymi. Jeśli do tej pory klasa nie prowadziła dyskusji i nie pracowaliście nad tymi umiejętnościami warto przygotować ich do tej pracy na poprzedzającej lekcji. Możesz zacząć również od mniej poważnych zdań i pozwolić klasie na swobodne zajmowanie miejsc zanim postawisz krzesełka, tak aby poczuli, że mogą wyrażać swoje zdanie.
  
• Przykładowe zdania “na rozgrzewkę”:
  
  • Dzieci powinni mieć takie same prawa jak dorośli.
    
  • Każdy ma tajemnicę, której nikomu nie zdradza.
    
  • Wszyscy ludzie mają prawo do szczęścia.
    
  • Prawo częściej karze niż pomaga.
• Jeśli mają problemy z wyrażaniem zdania możesz również przygotować kartki ze sformułowaniami, których powinni użyć, np. Moim zdaniem... Wg opinii... Z mojego doświadczenia.... itd.
  
• Pewnym wyzwaniem jest stworzenie atmosfery swobodnego wypowiadania się w klasie, kiedy zazwyczaj jest to oceniane. Zapewnij uczennice i uczniów o tym, że ich poglądy nie będą przez ciebie oceniane. Powstrzymaj się również od komentowania czy poprawiania podczas ćwiczenia. Zostaw swoje uwagi na podsumowanie, ale wtedy również nie kieruj ich do konkretnych osób, ale spróbuj skupić się na procesie.
  
• Wartością dodaną może być również możliwość zmiany zdania w trakcie ćwiczenia po przemyśleniu nowych argumentów. Nie oczekuj jednak, że to wydarzy się od razu, ale konsekwentnie dawaj możliwości zmiany. Jeśli zauważysz, że pojawia się więcej argumentów lub że grupa przeciwna przytacza nowe argumenty możesz dać możliwość na kolejną serię argumentów powtarzając rudnę z pracą w grupach.
  
• Na przedyskutowanie jednego zdania w dwóch etapach potrzebujesz około 20 minut. Jeśli chcecie pracować nad więcej niż jednym zdaniem musicie założyć, że ćwiczenie potrwa odpowiednio dłużej.
  

Materiały pomocnicze:

• Compass, Manual for Human Rights Education with Young People, Października 2012.
  
• Abecadło porozumienia bez przemocy.
• Marshall B. Rosenberg, To co powiesz może zmienić świat. O języku pokoju w świecie konfliktów, czerwiec 2013, Wydawnictwo Czarna Owca.
  
• Opis 16. Celu Zrównoważonego Rozwoju