Lekarz żywych i martwych

Cele w języku nauczyciela/nauczycielki:

• Poszerzanie wiedzy dotyczącej sytuacji uchodźców i uchodźczyń oraz migrantów i migrantek przybywających do Europy
  
• Zidentyfikowanie uzasadnień dla niesienia pomocy osobom będącym w skrajnej sytuacji życiowej
  
• Rozwijanie empatii do osób uciekających przed wojną lub pozostających w skrajnej sytuacji życiowej
  

Cele w języku ucznia/uczennicy

• Dowiesz się, jak wygląda sytuacja osób przeprawiających się do Europy przez Morze Śródziemne na przykładzie historii uchodźców i uchodźczyń na Lampedusie
  
• Dowiesz się, w jaki sposób mieszkańcy i mieszkanki Lampedusy organizują pomoc dla osób uciekających przed wojną lub prześladowaniem
  

Zagadnienia

• Migracje
  
• Uchodźstwo (konsekwencje i etapy uchodźstwa)
  
• Kryzys azylowy
  

Czas: 45 lub 90 min.

Pytania kluczowe

• Jakie argumenty stoją za pomaganiem osobom w skrajnej sytuacji życiowej?
  
• Dlaczego mieszkańcy Lampedusy zostali nominowani do Pokojowej Nagrody Nobla?
  

Przebieg lekcji

Część 1.: 5–10 min.

Dlaczego reportaż? Wprowadzenie
Jeśli po raz pierwszy korzystasz na lekcji z tekstu non-fiction, poświęć chwilę na wprowadzenie tego gatunku: zapytaj uczniów i uczennice, czy zetknęli się wcześniej z reportażem, z czym im się kojarzy, co – według nich – oznacza „literatura faktu”?
Wypracuj z uczniami i uczennicami (lub podaj) definicję reportażu – jeśli powstaje zespołowo, zadbaj o to, żeby pojawiło się w niej to, co najistotniejsze:

• w reportażu opowiadamy o zdarzeniach, których autor był świadkiem lub których przebieg zna z relacji świadków lub innych źródeł;
  
• reportaż ma literacką formę: najwybitniejsi twórcy włączają do reportaży różnorodne formy narracji, np. opis, charakterystykę postaci, wywiad, dialog.
  

Po to, by wyjaśnić uczniom i uczennicom specyfikę gatunku, możesz posłużyć się wypowiedzią Wojciecha Tochmana: „Ludzie zawsze będą chcieli czytać o innych ludziach. Ale nie wszyscy na szczęście cenią to, co serwują tabloidy. Chcemy rzetelnych opowieści, napisanych z szacunkiem dla opisywanych: dla ich kultury, odmienności, cierpienia i biedy. Reportaż daje nam o nich wiedzę, pozwala ich bardziej zrozumieć. Czytając dobrą literaturę non-fiction zawsze zauważymy, że ludzie, choć bardzo różni, są w swoim człowieczeństwie do siebie bardzo podobni. Wszędzie na świecie podobnie kochamy, cieszymy się i przeżywamy smutek. Reportaż zbliża ludzi, uczy dobrego sąsiedztwa” ¹.
Możesz też, w starszych klasach, przywołać wypowiedź Ryszarda Kapuścińskiego dotyczącą mocy reportażu. Wskazywał on, że reportaż telewizyjny, który przedstawia trudną sytuację, np. wojny, na większości z nas nie robi wrażenia, bo to zaledwie „kilkanaście sekund lamentu”. Dzieje się tak, ponieważ nie wiemy nic o bohaterach materiału – nie mają oni ani przyszłości, ani przyszłości, są więc dla nas nikim. Reportaż literacki zostaje w naszej pamięci (czasem sercu) na dłużej, bo ofiarowuje nam wiedzę o bohaterze – jego tożsamości, jego przeszłości, rodzinie, marzeniach itd. Zwykle jest w tej historii taka część, z którą możemy się utożsamić.
Zapytaj uczniów i uczennice, jaką funkcję, zdaniem reportera, ma spełniać sam reportaż. Wykorzystaj ich odpowiedzi, by nawiązać do tematu i celów tej lekcji. Przedstaw je grupie.

Część 2.: 10 min.

Lampedusa – rajska wyspa? Wstęp
Przygotuj wcześniej i wyświetl z rzutnika zdjęcie plaży na Lampedusie – z dużym prawdopodobieństwem będzie to fotografia plaży na Wyspie Królików, części Lampedusy, uznanej w 2013 roku przez portal Trip Advisor za najpiękniejszą na świecie. Poproś uczniów i uczennice o skojarzenia (będą pozytywne i związane z wypoczynkiem) i zapisz je na tablicy. Przytocz najważniejsze fakty związane z Lampedusą lub wspólnie odszukajcie je w Internecie. Zapowiedz, że na tej lekcji dowiemy się o Lampedusie czegoś zupełnie nowego.
Zapytaj uczniów i uczennice, czy wiedzą, gdzie leży Lampedusa? Odnajdźcie ją wspólnie na mapie Europy. Zapytaj, dlaczego może odgrywać tak ważną rolę w kontekście aktualnego kryzysu azylowego – sytuacji, w której tysiące osób z kilku krajów Afryki oraz Azji Środkowej przeprawiają się przez Morze Śródziemne.
Zanim zaprosisz młodzież do czytania, krótko przedstaw treść Wielkiego przypływu. Możesz posłużyć się fragmentem recenzji ze strony czytamirecenzuje.pl: „To książka o malutkiej wyspie na południu Morza Śródziemnego, której bliżej jest do Afryki niż do Europy. Na Lampedusę cały czas przypływają imigranci, którzy mają nadzieję na lepsze życie w Europie. Mikołajewski spotyka się z najważniejszymi osobami na wyspie i rozmawia z nimi o życiu na tym niewielkim skrawku lądu (Lampedusa ma 20 km kw.)” ².

Część 3.: 15-30 min.

Lekarz żywych i martwych. Analiza tekstu
Zaproś młodzież do przeczytania tekstu (możesz też zaproponować wspólne głośne czytanie lub zlecić samodzielną lekturę tekstu w domu).
Poświęć chwilę na zebranie refleksji (w tym emocji) po tekście. Możesz zapytać uczniów i uczennice, co było dla nich w tym tekście ważne/uderzające/odkrywcze. Z jaką myślą ich tekst zostawił? Zachęcaj do odwoływania się do tekstu i podawania przykładów. Nie pomiń tego etapu. To prawdopodobnie jeden z trudniejszych tekstów, i do tego aktualny, który czytała Twoja klasa. Ma służyć rozwijaniu wrażliwości. Dlatego rekomendujemy, żeby w tej części dać uczniom i uczennicom przestrzeń na różne emocje.
Potencjalna trudność: zaraz po lekturze, ale też w czasie lekcji, mogą się pojawić kontrowersyjne, a nawet nienawistne komentarze dotyczące migrantów/migrantek i uchodźców/uchodźczyń. Reaguj na nie, ale edukacyjnie, nie konfrontacyjnie – patrz: Wprowadzenie – Jak reagować na trudne sytuacje.
Zostaw chwilę na refleksję dotyczącą dramatycznych historii migrantów i migrantek – zapytaj osoby, co musiałoby się stać w ich życiu, żeby zdecydowały się na taką podróż.

Część 4.: 15-30 min.

Doktor Bartolo w Polsce? Rozmowa o pomaganiu
Zapowiedz, że przyjrzycie się bliżej głównemu bohaterowi tekstu – doktorowi Bartolo. Możesz zaproponować uczniom i uczennicom pracę w parach lub grupach.
Poproś grupy o odpowiedź na kilka pytań (możesz przydzielić jedno pytanie każdej z grup lub zdecydować się tylko na dwa lub trzy z zaproponowanych):

• Co sprawia, że doktor Bartolo tak angażuje się w pomoc dla swoich pacjentów i pacjentek?
  
• Jakie cechy głównego bohatera tekstu sprawiają, że jest on gotów pomagać?
  
• Jakie są osobiste koszty, które ponosi doktor Bartolo? Dlaczego jest mu trudno?
  
• Czy doktor Bartolo mógłby zdarzyć się w Polsce? Co by mu sprzyjało, a co utrudniało pracę?
  
• Dlaczego mieszkańcy Lampedusy zostali nominowani do Pokojowej Nagrody Nobla?
  
• Jakie polskie tradycje, legendy, powiedzenia, teksty kultury nakazują pomaganie innym? (Można wypisać i zacząć od tego ostatnią część lekcji.)
  

Część 5.: 10-20 min.

Być jak Bartolo. Zadanie dla grup
Poproś uczniów i uczennice (te same zespoły lub całą klasę) o zgłaszanie pomysłów na to, jak oni sami/one same mogliby/mogłyby włączyć się w pomaganie osobom uciekającym przed wojną, prześladowaniami lub ubóstwem.
Pomysły zapisuj na tablicy (pilnuj, by były realne i na miarę możliwości uczniów/ uczennic, naprowadzaj, że pomoc nie musi być wyłącznie finansowa, może to być wyrażenie poparcia itd.). Dla inspiracji możesz podać przykłady, które znasz.
Poproś zespoły lub całą klasę, by z zaproponowanych pomysłów młodzież wybrała ten, który jest na daną chwilę możliwy do zrealizowania. Możesz przyjąć dowolny sposób podejmowania decyzji w tej sprawie, np. poproś uczniów i uczennice o podejście do tablicy i postawienie kropki przy opcji, którą uznają za możliwą dla siebie.
Alternatywne zadania
Możesz też obejrzeć z uczniami i uczennicami fotoreportaż Gdzie śpią dzieci (link w Inspiracjach). Poinformuj, że mali bohaterowie reportażu przebyli podróż podobną do tej, którą opisuje doktor Bartolo. Zaproponuj uczniom i uczennicom, by wybrali/ wybrały zdjęcie, które wywołuje w nich emocje i w formie „kartki z pamiętnika” opisali/opisały jeden dzień z życia wybranego dziecka – ten, po którym zasnęło w tym miejscu. Omawianiu prac poświęć kolejną lekcję lub część lekcji. Doceń wkład, nie oceniaj prac – przedmiotem zadania jest rozwijanie empatii, a nie sprawdzenie stylu czy posługiwania się polszczyzną.
Jeśli na tę część brakuje czasu – możesz zaprosić młodzież do wykonania następującego zadania w domu:

• Znajdź w Internecie lub innych dostępnych ci źródłach kilka kilka przykładów tego, w jaki sposób uczniowie i uczennice polskich szkół włączają się w pomoc uchodźcom i uchodźczyniom. Zaproponuj takie działanie naszej szkole.
  

Część 6.: 5 min.

Podsumowanie
Zapytaj uczniów i uczennice, z czym kończą lekcję – który jej fragment był dla nich ważny, odkrywczy.

Pobierz publikację, zawierającą scenariusz i niezbędny tekst źródłowy : tea_scenariusze_www_pojedyczne.pdf

Inspiracje

Tekst źródłowy: Jarosław Mikołajewski, Lekarz żywych i martwych, [w:] Wielki przypływ, Wydawnictwo Dowody na Istnienie, Warszawa 2015.
Klaus Brinkbaumer, Afrykańska odyseja, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009.
Strona UNHCR – Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (dane na temat uchodźców i uchodźczyń): www.unhcr.pl (dostęp: 10.02.2016).
Raport UNHCR dotyczący sytuacji uchodźców i uchodźczyń za 2014 rok (w języku angielskim) (dostęp: 10.02.2016).
Fotoreportaż Artyści Aylanowi Kurdiemu (dostęp: 10.02.2016).
Fotoreportaż Co mam w plecaku? – co uchodźcy i uchodźczynie zabierają w podróż (dostęp: 10.02.2016).
Fotoreportaż Gdzie śpią dzieci Magnusa Wennmana (dostęp: 10.02.2016).
Reportaż telewizyjny o doktorze Bartolo – bohaterze tekstu (dostęp: 10.02.2016).

Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons „Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.