Dzisiaj narysujemy śmierć

Cele w języku nauczyciela/nauczycielki

• Poszerzanie wiedzy dotyczącej mowy nienawiści i jej roli w eskalacji przemocy
  
• Uwrażliwienie na mowę nienawiści, w szczególności związaną z kryzysem azylowym
  
• Poszerzenie wiedzy dotyczącej roli mediów w szerzeniu mowy nienawiści
  

Cele w języku ucznia/uczennicy

• Dowiesz się, czym jest mowa nienawiści i jakie są jej skutki
  
• Dowiesz się, jaką rolę w mowie nienawiści odgrywają media
  
• Zastanowisz się nad własnym udziałem w szerzeniu lub zwalczaniu mowy nienawiści
  

Zagadnienia

• Mowa nienawiści
  
• Eskalacja przemocy
  
• Media a mowa nienawiści
  

Czas: 45 lub 90 min.

Pytania kluczowe

• Czym jest mowa nienawiści?
  
• Dlaczego należy reagować na mowę nienawiści?
  
• Jak można reagować na mowę nienawiści?
  

Przebieg lekcji

Część 1.: 5–10 min.

Dlaczego reportaż? Wprowadzenie
Jeśli po raz pierwszy korzystasz na lekcji z tekstu non-fiction, poświęć chwilę na wprowadzenie tego gatunku. (patrz: Scenariusz 1).
Przedstaw cele lekcji.

Część 2.: 15 min.

Dzisiaj narysujemy śmierć. Analiza tekstu wraz z kontekstem
Poproś młodzież o przeczytanie tekstu (możesz również zadać przeczytanie tekstu przed zajęciami lub przeczytać go głośno wspólnie z uczniami i uczennicami w klasie – w zależności od poziomu nauczania czy szybkości czytania w danej klasie).
Spytaj uczniów i uczennice, co wiedzą na temat wojny w Rwandzie i podkreśl, że warto samodzielnie szukać wiedzy i informacji (weryfikując ich źródła). Zaproponuj poszukanie informacji w Internecie (mogą to zadanie wykonywać 3–4-osobowe zespoły przy użyciu smartfonów lub możecie to zrobić wspólnie na komputerze podłączonym do rzutnika).
Porozmawiajcie o tym, czy widzicie analogie między sytuacją opisaną w reportażu a tym, co dzieje się obecnie w kontekście kryzysu azylowego.
Zwróć też uwagę, że pewne informacje stają się dominujące – dzięki przekazom medialnym, a inne pozostają niezauważone, np. obecnie Afryka kojarzy się w przeważającej mierze z uchodźcami, którzy są postrzegani (nieprawdziwie) jako wyłącznie muzułmanie, tymczasem Rwanda jest krajem chrześcijańskim, jednak wątek religijny nie grał decydującej roli przy opisywaniu wydarzeń w tym kraju.

Część 3.: 20 min.

Mowa nienawiści niejedną ma twarz. Zadanie zespołowe.
Nawiązując do odnalezionych informacji dotyczących wojny w Rwandzie oraz analizując tekst reportażu i obecne doniesienia medialne na temat uchodźców i uchodźczyń, zastanówcie się nad następującymi kwestiami:

• W którym momencie konfliktu pojawiła się mowa nienawiści?
  
• Jaką rolę w eskalacji konfliktu miały media?
  
• Jak na szerzenie mowy nienawiści wpływa dostępność Internetu?
  

Podajcie przykłady mowy nienawiści z tekstu reportażu.
Jeśli wcześniej klasa nie spotkała się z terminem mowy nienawiści lub budzi on kontrowersje, odwołaj się do definicji (skorzystaj ze źródeł w Inspiracjach).
Odpytaj poszczególne zespoły tak, aby padły odpowiedzi na postawione pytania.
Zadbaj o to, by w czasie omówienia zadania pojawiły się następujące informacje:

• Mowa nienawiści leży u podstaw piramidy nienawiści, którą już w 1954 roku przedstawił Gordon Allport – wyświetl informację o piramidzie nienawiści wraz z opracowaniem, możesz też przygotować materiał pomocniczy z tą treścią, np. za: http://rownosc.info/dictionary/ksenofobia/.
  
• Media znacznie przyśpieszają rozprzestrzenianie się informacji, raz umieszczona w Internecie informacja podróżuje bez naszej kontroli. Możecie w tym miejscu umówić się na eksperyment polegający na zrobieniu sobie zdjęcia z hasłem nawołującym do zaprzestania mowy nienawiści i puszczeniu go w obieg w sieci (np. na portalach społecznościowych) – niech młodzież wypisze miejsca, gdzie obrazek się pokaże – na kolejnej lekcji zbadacie, jaki zasięg zyskała ta informacja.
  
• Przykłady mowy nienawiści i elementów pokazujących eskalację przemocy z tekstu, m.in. mowa o Tutsi jako karaluchach: „mieli w swych sąsiadach zobaczyć jedynie pełzające robactwo”, „zobaczył wysokiego mężczyznę o delikatnych rysach. Nie czarnucha, nie Murzyna, tylko pięknego księcia”, „jesteśmy lepszą rasą od tych, którymi rządzimy [o postawie Hutu]”, „każdy Rwandyjczyk w swoje ID miał wpisaną rasę: Tutsi, Hutu lub Twa”, „Żołnierze otoczyli dom. Karaluchy, wychodzić! Strzelali”, „Ruszyło Radio Tysiąca Wzgórz (po latach ocaleni nazywają je Radiem Maczeta) i na okrągło potęgowało strach: od Ugandy idą karaluchy! idą węże! zabiorą nam ziemię! zgwałcą kobiety! wytłuką nas!”.
  

Następnie spytaj uczniów i uczennice o to, czy spotykają się z mową nienawiści i jeśli tak, to gdzie? Kogo najczęściej dotyka mowa nienawiści? Czy ich zdaniem warto reagować na mowę nienawiści? Porozmawiajcie o tym w klasie. Ilustracją do rozważań może być publikacja Mowa nienawiści. Raport z badań sondażowych przygotowana przez Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego i Fundację im. Stefana Batorego i jej wyniki przedstawione w postaci infografiki (patrz: Inspiracje).
Na podsumowanie możecie też zobaczyć, co myśli o przeciwdziałaniu mowie nienawiści Wojciech Tochman, autor omawianego przez Was reportażu. Wypowiedział się on w kampanii Fundacji im. Stefana Batorego Stop mowie nienawiści (patrz: Inspiracje).

Część 4.: Uwaga: Ponieważ trudno przewidzieć dynamikę lekcji do tego momentu, ten moduł może być albo kolejną lekcją, albo zadaniem domowym, np. dla zespołów uczniowskich.

Co możemy zrobić? Pomysły na działanie.
Zaproś uczniów i uczennice do dobrania się w nowe zespoły albo wyznacz je samodzielnie – decyzję podejmij w oparciu o znajomość klasy. Zwróć uwagę, aby w jednej grupie nie skupili się zatwardziali przeciwnicy idei zwalczania mowy nienawiści, gdyż wtedy istnieje duże prawdopodobieństwo, że ich projekt będzie tendencyjny. Jeśli podczas dotychczasowej pracy niektóre osoby prezentowały postawę nieprzychylną zwalczaniu mowy nienawiści, zadbaj o to, aby nie znalazły się w jednaj grupie tylko zostały rozproszone – celem jest skonfrontowanie ich postaw z innymi postawami. Czasem opór młodzieży wynika z chęci kontestacji tego, co mówią dorośli, zatem współpraca w grupie rówieśniczej wyeliminuje ten aspekt. Natomiast jeśli w grupie spotkają się osoby o odmiennych poglądach, to nada to zadaniu dodatkowy walor – będzie to okazja, aby ćwiczyć prezentowanie opinii, argumentowanie i kontrargumentację. Może zdarzyć się tak, że jakaś grupa uzna, że nie warto reagować. Wtedy jej zadaniem (na kolejnym etapie pracy) będzie przygotowanie prezentacji o tym, dlaczego nie warto reagować i jakie są skutki niereagowania. To odważna decyzja, aby zrobić taką prezentację w klasie, ale czasem próba przygotowania jej odsłania kruchość argumentów przeciwników i przeciwniczek zwalczania mowy nienawiści. Warto zwracać uwagę na fakt, że w zasadzie każda osoba może stać się obiektem mowy nienawiści, choć nie każda grupa jest tak samo na nią narażona (więcej informacji, które pomogą Ci w pracy z tym tematem znajdziesz w Inspiracjach).
Przedstaw grupom zadanie – przygotowanie działania (np. kampanii, prezentacji, skeczu, piosenki itp.) pokazującego, w jaki sposób można reagować na mowę nienawiści, przeciwdziałać jej lub ją zwalczać. Formę i zakres tematyczny możesz wybrać Ty lub ponownie pozostawić tę decyzję młodzieży. Jeśli macie możliwość, aby każda grupa pracowała samodzielnie podczas lekcji albo jest to zadanie domowe, uczniowie i uczennice mogą mieć wolną rękę w doborze materiałów – uczul ich jedynie na to, aby zawsze podawać źródła informacji.
Jeśli chcesz, możesz też przygotować własne materiały do wykorzystania podczas realizacji tego zadania. Możesz również użyć materiałów, które polecamy w tej publikacji.
Alternatywne zadanie
Możesz zaproponować grupom napisanie (i wysłanie) listu do mediów nawołującego do rzetelnej i obiektywnej informacji, która odnosi się z szacunkiem do opisywanych osób oraz przedsięwzięcia działań przeciwdziałających mowie nienawiści, np. na portalach internetowych prowadzonych przez dane medium. Zachęć grupy, by wykorzystały wiedzę z przeprowadzonej właśnie lekcji, uargumentowując swój apel. Listy podpiszcie i zaadresujcie do wybranych redakcji.

Część 5.: 5 min.

Podsumowanie
Zapytaj uczniów i uczennice, z czym kończą lekcję – który jej fragment był dla nich ważny, odkrywczy, czego udało im się nauczyć, dowiedzieć. Możesz zastosować tu technikę zdań niedokończonych (w rundce każda osoba ma za zadanie dokończyć zdanie, np. „Z tej lekcji na pewno zapamiętam…” / „Najbardziej poruszyło mnie…”).

Pobierz publikację, zawierającą scenariusz i niezbędny tekst źródłowy : tea_scenariusze_www_pojedyczne.pdf

Inspiracje

Tekst źródłowy: Wojciech Tochman, Dzisiaj narysujemy śmierć, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2010.
Michał Bilewicz, Marta Marchlewska, Wiktor Soral, Mikołaj Winiewski, Mowa nienawiści. Raport z badań sondażowych, Fundacja im. S. Batorego, Warszawa 2014, (dostęp: 10.02.2016).
Infografika przedstawiająca wyniki ww. raportu (dostęp: 10.02.2016).
Þóra Jónsdóttir, Model skutecznej walki z mową nienawiści. Raport na temat zwalczania mowy nienawiści w sieci, Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne „Teatr Grodzki”, Bielsko-Biała 2015, (dostęp: 10.02.2016).
Kurs internetowy „Miej oko na nienawiść” Centrum Edukacji Obywatelskiej (dostęp: 10.02.2016).
Projekt „Nienawiść. Jestem przeciw!” Centrum Edukacji Obywatelskiej (dostęp: 10.02.2016).
Kampanie uczniowskie, które powstały w ramach ww. projektu (dostęp: 10.02.2016).
Portal poświęcony przeciwdziałaniu mowie nienawiści (definicje, raporty, materiały edukacyjne): www.mowanienawisci.info (dostęp: 10.02.2016).
Strona Fundacji RÓWNOŚĆ.INFO (dostęp: 10.02.2016).
Wypowiedź Wojciecha Tochmana w spocie kampanii "Stop mowie nienawiści" Fundacji im. Stefana Batorego (dostęp: 10.02.2016).


Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons „Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.