Miejsce:
Pierwsze zajęcia: sala lekcyjna z wolną przestrzenią na środku, krzesła ustawione pod ścianami; drugie zajęcia: stoliki i krzesła ustawione do dyskusji, tak by wszyscy się widzieli.
Materiały:
Konturowa mapa świata (lub szkic mapy świata) formatu minimum A3, pisaki, jeden duży arkusz papieru pakowego, cukierki (lub owoce, guziki, fasolki, orzechy), kartoniki z nazwą lub mapką konturową sześciu kontynentów, 6 egzemplarzy załącznika nr 2, powielony i pocięty na fragmenty załącznik nr 4 oraz zestaw pytań z treści scenariusza dla każdej grupy. Na drugie zajęcia akcesoria i kostiumy przygotowane we własnym zakresie przez uczniów.
Cel ogólny:
Uświadomienie uczniom przyczyn głodu na świecie i wpływu krajów Północy na dostęp do żywności w krajach Południa oraz wskazanie rozwiązań problemu głodu.
Cele szczegółowe:
- uczennica/uczeń potrafi wskazać najbogatsze i najbiedniejsze regiony świata,
- wyjaśnia pojęcia: bezpieczeństwo żywnościowe, suwerenność żywnościowa, głód jawny, głód utajony, niedożywienie, rolnictwo intensywne (przemysłowe), ekstensywne, rolnictwo zrównoważone, rolnictwo rodzinne,
- na podstawie danych statystycznych opisuje sytuację demograficzno-żywnościową świata,
- wskazuje na mapie obszary nadwyżek i niedoboru żywności na świecie,
- rozumie globalne zależności w produkcji i handlu żywnością łączące różne regiony świata,
- symbolicznie doświadcza nierównego podziału żywności na świecie,
- opisuje problem zawłaszczania ziemi, jego przyczyny i skutki,
- wymienia przyczyny powstawania głodu i ubóstwa na świecie,
- krytycznie ocenia sposoby walki z głodem na świecie,
- wymienia zalety i wady rolnictwa zrównoważonego, rodzinnego i przemysłowego,
- analizuje ideę suwerenności żywnościowej jako odpowiedzi na problem głodu,
- stosuje metodę myślowych kapeluszy, opracowując samodzielnie na podstawie dostępnych materiałów wystąpienia na temat dostępu do żywności w krajach globalnego Południa.
Przebieg pierwszych zajęć
Rozłóż na podłodze lub połączonych stołach duży arkusz papieru, np. pakowego. Na środku połóż lub narysuj mapę świata i na razie zakryj ją. Poproś uczniów, aby na pozostałej, wolnej części papieru narysowali (lub napisali), co jedli i pili w ciągu ostatnich dni. Jakie owoce jedli, jakie przyprawy pojawiły się w obiedzie, z czego zrobiony był dżem, jakie jedli orzechy. Zadbaj o to, by narysowane rzeczy nie powtarzały się i by była duża różnorodność produktów. Poświęćcie na to nie więcej niż 5 minut. Następnie odkryj mapę i poproś uczniów, aby postarali się połączyć rysunki produktów z miejscem, w którym dane owoce, orzechy, przyprawy i inne produkty rosną. Prawdopodobnie pojawi się wiele wątpliwości, a w wielu przypadkach w ogóle nie będzie wiadomo, skąd pochodzi dany produkt (możesz poprosić uczniów, aby każdy wybrał jeden z tych produktów i do następnej lekcji sprawdził, gdzie rośnie, które kraje produkują go najwięcej). Zadanie to pokaże, że elementy naszego zwykłego śniadania, obiadu czy deseru wyrosły w różnych zakątkach świata: sok ananasowy, ryż, banany, czekolada, kukurydza, curry, cynamon, wanilia, kiwi - wszystko to produkują rolnicy z całego świata. Możesz dodatkowo posłużyć się statystykami FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, ang. Food and Agriculture
Organization of the United Nations) dostępnymi na stronie: http://faostat.fao.org, gdzie znajdziesz m.in. dane dotyczące produkcji w rolnictwie oraz dystrybucji i konsumpcji zarówno surowców, jak i produktów spożywczych.
Kolejnym etapem zajęć będzie uświadomienie sobie nierówności w dostępie do żywności w różnych częściach świata. Właściwe ćwiczenie poprzedź „rozgrzewką". Poproś uczniów, aby stanęli na środku sali. Na dany sygnał wszyscy uczniowie razem za pomocą swoich ciał tworzą jakąś figurę geometryczną np. trójkąt, kwadrat. Nie włączaj się w działanie uczniów, pozostaw im wolną rękę w ustawianiu się. Następnie utrudniamy zadanie. Poproś o utworzenie widelca, okularów, drabiny itp. Po kilku takich rundach będzie łatwiej zrealizować właściwe zadanie. Ćwiczenie to pobudza kreatywność, a przede wszystkim młodzież ćwiczy pracę w grupie. Dla obserwatora zaś ćwiczenie jest cenne, bo ukazuje, jakie role w grupie ogrywają poszczególni uczniowie.
Rozdaj sześciu wybranym uczniom wycięte z kartonu kontury sześciu kontynentów (dla każdego po jednym, Ameryka Środkowa powinna być włączona do Ameryki Południowej) i wyjaśnij, że będą liderami kontynentów. Poproś uczniów, aby wyobrazili sobie, że na podłodze leży ogromna mapa świata. Na dany sygnał uczniowie mają podzielić się i stanąć na wyobrażonych kontynentach w taki sposób, by odwzorować proporcjonalnie liczbę zamieszkujących je ludzi. Zadanie będzie trudne, gdyż nie tylko mapę świata grupa musi sobie wyobrazić, a w pierwszym momencie każdy tę mapę wyobraża sobie inaczej, ale dochodzi jeszcze dodatkowa trudność w postaci podzielenia uczniów na grupy Azjatów, Afrykanów, Europejczyków, Amerykanów z Północy i Południa, Australijczyków. Kiedy uczniowie stoją już na wyobrażonych kontynentach, odczytaj z załącznika nr 1 procentowy udział mieszkańców danych kontynentów i poproś o ewentualne korekty na mapie.
Po zakończeniu poproś o pozostanie na miejscu. Powiedz, że masz w torebce cukierki (lub śliwki, wiśnie, suszone morele), które symbolizują żywność zużywaną na świecie (zarówno do konsumpcji, jak i marnowaną w domach i w handlu, w produkcji, zużywaną na agropaliwa itp., 1 cukierek to mniej więcej 2500 kcal). Wyjaśnij, że masz 45 cukierków. Zapytaj, w jaki sposób masz podzielić cukierki pomiędzy mieszkańców świata. Większości osób automatycznie nasunie się odpowiedź, że dla każdego po jednym. Poproś, aby grupy z każdego kontynentu zapisały w tabeli (rozdaj załącznik nr 2 i pisak), jaki według nich jest obecny podział żywności na świecie w przeliczeniu na cukierki przy założeniu, że ich liczba jest ograniczona tj. 45 sztuk. Po zakończeniu porównajcie wyniki, w trakcie może wywiązać się dyskusja nad rozbieżnościami. Zapisz uśrednione wyniki na tablicy (pamiętaj, że liczba cukierków musi się sumować do liczby 45) i rozdaj cukierki, ale poproś, by uczniowie ich jeszcze nie jedli. Następnie podaj do zapisania w tabeli rzeczywisty procentowy podział (załącznik nr 1) żywności na świecie i poproś uczniów o odpowiednie przekazanie cukierków. Poproś, aby uczniowie przeliczyli, ile cukierków albo jaka część cukierka przypada na osobę na danym kontynencie.
Na zakończenie ćwiczenia poproś, aby grupy położyły swoje cukierki na mapie (wykorzystaj mapę z pierwszej części zajęć) na odpowiednie kontynenty i jeszcze raz spojrzeli na ten podział. Zwróć uwagę, że regiony najbardziej doświadczone biedą i głodem lub niedożywieniem są często jednocześnie dostarczycielami żywności dla krajów bogatej Północy.
- Łatwiejsza w wykonaniu, ale mniej emocjonująca i mniej działająca na wyobraźnię wersja ćwiczenia z cukierkami.
Rozłóż na stole mapę świata (fizyczną lub polityczną) dużego formatu (np. ścienną). Przygotuj 22-25 drobnych przedmiotów, które będą symbolizowały populację ludzi na Ziemi, mogą to być guziki, orzechy, figurki. Poproś uczniów, żeby w toku dyskusji zadecydowali, a następnie rozłożyli przedmioty symbolizujące ludzi na poszczególnych kontynentach tak, aby odzwierciedlały one proporcjonalny podział ludzi żyjących na kontynentach. Po zakończeniu pracy w razie potrzeby zweryfikuj ustalenia uczniów i rozłóż prawidłowo „ludziki" na mapie (zgodnie z zał. nr 1). Następnie wyjmij 45 innych drobnych elementów np. guzików, fasolek itp. i poproś o rozłożenie na mapie proporcjonalnie do konsumowanej przez mieszkańców poszczególnych kontynentów żywności. Po zakończeniu ponownie zweryfikuj rezultat, a następnie prowadź dalszą część zajęć zgodnie z wcześniejszym opisem.
Poproś uczniów, aby usiedli na miejsca i powiedzieli, jakie są ich odczucia po tym ćwiczeniu. Poproś, aby każdy wypowiedział się z perspektywy mieszkańca kontynentu, który tymczasowo zamieszkiwał oraz ze swojej własnej perspektywy jako młodej osoby mieszkającej w Polsce. Kiedy wypowiedzą się już wszystkie osoby, zbierz cukierki z mapy, poczęstuj wszystkich uczniów i podsumuj zajęcia stwierdzeniem, że problem głodu i niedożywienia w dzisiejszym świecie nie jest spowodowany brakiem lub niedoborem żywności, ale przede wszystkim jest wynikiem braku dostępu do żywności (braku środków i warunków, które pozwoliłyby na zakup lub wytworzenie odpowiedniej ilości pożywienia). Poproś o próbę zdefiniowania pojęcia „bezpieczeństwo żywnościowe" i „suwerenność żywnościowa". Rozwiń te pojęcia w oparciu o informacje z załącznika nr 3.
Praca domowa
Ostatnim elementem zajęć będzie zadanie pracy domowej. Wyjaśnij uczniom na czym polega metoda „myślowych kapeluszy" Edwarda de Bono (załącznik nr 4). Podziel uczniów na 6 grup i rozlosuj wśród nich kolory kapeluszy. Poproś o przygotowanie się do dyskusji na temat globalnych zależności w produkcji i dystrybucji żywności oraz przyczyn głodu w krajach globalnego Południa.
Poproś o odniesienie się do poniższych tez i uwzględnienie zagadnień:
- czy kraje globalnego Południa mogą przy odpowiednim wsparciu i polityce wyżywić swoich ludzi? Czy suwerenność żywnościowa jest możliwa?
- czy handel żywnością można traktować jak handel każdym innym towarem?
- czy dostęp do odpowiedniej ilości żywności powinien być prawem każdego człowieka?
- gdzie leży rozwiązanie problemu głodu:
w rolnictwie zrównoważonym czy intensywnym?
- w jaki sposób na sytuację żywnościową w krajach globalnego Południa wpływają kraje bogate (poprzez politykę, rolnictwo przemysłowe, relacje handlowe)?
- w jaki sposób zawłaszczanie ziemi wpływa na sytuację żywnościową w krajach globalnego Południa?
- czy produkcja agropaliw jest etyczna w kontekście problemu głodu na świecie?
- czy wolny handel ma wpływ na sytuację żywnościową w krajach globalnego Południa?
Dodatkowo poproś o przygotowanie słowniczka wyrazów związanych z tematem tak, by wszystkie pojęcia były dla uczniów w trakcie dyskusji zrozumiałe: głód jawny, głód utajony, niedożywienie, rolnictwo intensywne i ekstensywne, interwencjonizm państwowy, protekcjonizm, suwerenność żywnościowa, bezpieczeństwo żywnościowe. Wskaż uczniom źródła, z których mogą korzystać (na końcu scenariusza).
Uczniowie mogą przygotować sobie dane, rekwizyty, pomoce itp. Zwróć uwagę uczniów, że jest to zadanie zespołowe i nie wystarczy fakt, że każdy z uczniów indywidualnie przygotuje się do dyskusji. Członkowie zespołu powinni razem przygotować krótkie 3-4 minutowe wystąpienie. Wyznacz datę dyskusji i poproś, aby w tym dniu uczniowie ubrali się zgodnie z wylosowanym kolorem lub przygotowali sobie nakrycia głowy, tak aby na pierwszy rzut oka wiadomo było, którą grupę reprezentują.
Przebieg drugich zajęć
Z pomocą uczniów zaaranżuj klasę do zajęć. W sali powinny znaleźć się stanowiska dla sześciu grup, ale krzesła powinny być ustawione do środka, tak by grupy mogły dyskutować ze sobą. Jeśli jest taka potrzeba uczniowie mogą przygotować i zaprezentować swoje rekwizyty (powiesić na tablicy, zrobić wystawkę, naszykować mapę itp.).
Poproś uczniów o zajęcie miejsc w odpowiednich grupach i oficjalnie rozpocznij „Konferencję na temat globalnych zależności w produkcji i dystrybucji żywności oraz dostępu do żywności w krajach globalnego Południa".
Poproś o wystąpienia kolejnych grup, a następnie rozpocznij dyskusję. W trakcie możesz zadawać pytania pomocnicze, kierunkujące dyskusję.
Notuj najważniejsze wnioski na tablicy lub arkuszach papieru, tak aby łatwiej było podsumować dyskusję. Poproś o końcowe wypowiedzi liderów grup.
Na zakończenie wyświetl dwie prezentacje przygotowane przez Instytut Globalnej Odpowiedzialności:
Pierwsza w syntetyczny sposób mówi skąd bierze się problem głodu wśród społeczności rolniczych w krajach Południa: http://www.silnepoludnie.pl/dla-szkol/mateiialy-edukacyjne/25,
Druga prezentacja przedstawia skuteczne i dostępne dla każdego sposoby walki z problemem głodu:
http://www.silnepoludnie.pl/dla-szkol/mateiialy-edukacyjne/26.