Załącznik nr 2
PRZEKLEŃSTWO BOGACTW NATURALNYCH
Zambia
Republika Zambii położona jest w Afryce Południowej. Obecnie Zambia jest ważnym eksporterem rud miedzi (4 miejsce na świecie). Wpływy z wywozu tego surowca wynoszą 80% wartości dochodów z handlu zagranicznego.
Oprócz tego wydobywa się kobalt (2 miejsce na świecie) oraz cynk, ołów, kadm, uran, mangan, srebro, złoto oraz węgiel kamienny. Większość surowców znajduje się w tzw. Pasie Miedziowym położonym w centralnej części kraju.
Zambia, jeden z najuboższych krajów na świecie, plasuje się dopiero na 164 miejscu według Wskaźnika Rozwoju Społecznego.
17% Zambijczyków w wieku 15-49 lat jest nosicielami wirusa HIV, co trzecie dziecko nie uczęszcza do szkoły podstawowej, a 68% populacji żyje za mniej niż 1 dolara dziennie. Wyniki te mogą zaskakiwać jeśli wziąć pod uwagę, że Zambia jest krajem szczególnie zasobnym w surowce mineralne, a działalność wydobywcza, prowadzona na dużą skalę początkowo przez British South African Company (BSAC) Cecila Johna Rhodesa, rozpoczęła się wkrótce po skolonizowaniu tego rejonu pod koniec XIX wieku.
W 1964 r. Zambia uzyskała niepodległość, a w 1969 r. rząd znacjonalizował przemysł wydobywczy. W prowincji tzw. Pasa Miedziowego życie toczyło się wokół państwowej firmy wydobywczej ZCCM, w której zatrudnienie zapewniało dużej liczbie osób możliwość utrzymania, opieki zdrowotnej i edukacji.
Firma proponowała też program oszczędnościowy dla emerytów i zwolnionych pracowników.
Zależność od eksportu miedzi okazała się przekleństwem Zambii. Spadek cen tego surowca w latach 70. pozbawił kraj znacznej części dochodów i doprowadził do powstania wysokiego zadłużenia zagranicznego. Przez ponad dekadę Zambia doświadczała znacznego spadku tempa rozwoju gospodarczego, a w 1991 roku, po wyborze nowego rządu, pod presją społeczności międzynaro¬dowej zambijskie władze podjęły decyzję o prywatyzacji kopalń i przekazaniu ich międzynarodowym firmom wydobywczym. Początkowo prywatyzacja została przyjęta pozytywnie przez wiele lokalnych społeczności
I związki zawodowe, wkrótce jednak okazało się, że wynegocjowane warunki dotyczące transakcji
prywatyzacyjnych są dla rozwoju - zarówno Pasa Miedziowego, jak i całej Zambii, bardzo niekorzystne.
Kopalnie Miedzi Mopani mogą służyć jako modelowy przykład tego, jak można zniszczyć potencjał gospodarczy kraju. W 2000 roku kopalnie te zostały sprywatyzowane na rzecz konsorcjum, w którym większość udziałów należy do międzynarodowej firmy wydobywczej Glencore, mającej swoją siedzibę w Szwajcarii. Z biegiem czasu skala ulg podatko¬wych i tajnych porozumień, zawieranych przy okazji prywatyzacji, zaczęła wychodzić na światło dzienne.
Podczas prywatyzacji, rząd Zambii zgodził się na bardzo niski podatek od wartości wydobytej miedzi (w wysokości 0,6% ceny wydobytego surowca; obecnie 6%) oraz na podatek dochodowy firmy na poziomie 25%, zamiast standardowej wysokości 35%. Ponadto zambijski urząd skarbowy potwierdza, że Kopalnie Miedzi Mopani to jedna z firm, która od początku swej działalności utrzymuje, że nie generuje dochodu i nie płaci podatku dochodowego. Trudno uwierzyć, że między¬narodowa firma wydobywcza może działać w kraju przez ponad 10 lat przynosząc wyłącznie straty. Wiosną 2011 roku w Kopalniach Miedzi Mopani przeprowadzono audyt podatkowy. Audytorzy odkryli, że księgowość firmy jest niekompletna, brakuje wymaganych prawem dokumentów, a firma sztucznie zawyża swoje koszty, aby zminimalizować zyski wykazane w księgach i w efekcie płacić niższe podatki.
Glencore, większościowy udziałowiec konsorcjum Kopalnie Miedzi Mopani, to korporacja prowadząca szczególnie nieprzejrzystą działalność. Założył ją w 1974 roku Marc Rich, amerykański biznesmen, skazany w USA za łamanie embarga nałożonego na rząd RPA w czasach apartheidu i unikanie płacenia podatków. W 2008 r. Glencore zdobył anty-nagrodę Public Eye jako „najgorsza (międzynarodowa) korporacja roku" za prowadzenie nieodpo¬wiedzialnej działalności. Dowody potwierdzające zasadność przyznania tego tytułu wprawiają w osłupienie. Np. w skandalu związanym z realizacją programu „Ropa za żywność", Glencore był krytykowany za tajne wpłaty na rzecz byłego irackiego prezydenta Saddama Husajna.
Działalność firmy Kopalnie Miedzi Mopani poważnie oddziałuje na środowisko i na życie ludzi.
Większość związków zanieczyszczających powietrze w mieście Mufulira (miasto, w którym znajduje się huta miedzi) w znacznym stopniu przekracza dopuszczalne normy - emisje siarki są 72 razy wyższe od zgodnych z prawem limitów; emisje arsenu przekraczają dopuszczalne ilości ponad 16- krotnie; a emisje ołowiu nawet 90-krotnie.
Po prywatyzacji Kopalni Miedzi Mopani wprowadzono w nich nową technikę wydobywczą. Polega ona na wpompowaniu do ziemi kwasu siarkowego, w celu rozpuszczenia miedzi i wypompowaniu jej z powrotem. Taka technika wiąże się z wysokim ryzykiem skażenia zasobów wód gruntowych, szczególnie w sytuacji, gdy zbiornik wody pitnej dla miasta Mufulira znajduje się bardzo blisko kopalni. Od początku dochodziło do przypadków skażenia. Najpoważniejsze z nich miało miejsce w styczniu 2008 roku, kiedy trzeba było hospitalizować ok. 800 osób, które wypiły skażoną wodę. Zanieczyszczona woda powodowała również utrzymujące się nawet przez kilka miesięcy podrażnienia skóry u osób, które używały jej do mycia.
Nigeria
Republika Federalna Nigerii położona jest w Afryce Zachodniej nad Zatoką Gwinejską. Jest najludniej¬szym krajem na kontynencie afrykańskim. Najważniejszą rolę w gospodarce odgrywa przemysł wydobywczy, a zwłaszcza eksploatacja złóż ropy naftowej. Eksport ropy to główne źródło dochodu narodowego Nigerii. Nigeria jest największym producentem ropy naftowej w Afryce, a zarazem jednym z jej głównych dostawców do Stanów Zjednoczonych i państw Europy Zachodniej. Wydobywa się tam również węgiel kamienny i cynę.
„W Delcie Nigru znajduje się jedno z dziesięciu najważniejszych mokradeł i przybrzeżnych morskich ekosystemów na ziemi. Zamieszkuje ją około 31 milionów ludzi. Jest ona także miejscem, gdzie znajdują się ogromne złoża ropy naftowej, od dziesięcioleci eksploatowane przez nigeryjski rząd oraz międzynarodowe koncerny. Od początku lat 60. zyski z wydobycia ropy naftowej w tym regionie sięgnęły ok. 600 mld dolarów. Pomimo tego, większość mieszkańców Delty Nigru żyje w ubóstwie, bez wystarczającego dostępu do czystej wody czy opieki zdrowotnej. Według Programu ds. Rozwoju ONZ (UNDP) region ten charakteryzuje się „zaniedbaną administracją, rozpadającym się systemem infrastruktury i usług socjalnych, ogromnym bezrobociem, skrajnym ubóstwem, zanieczyszczeniem oraz ciągłym konfliktem".
To ubóstwo, i stojące w kontraście z nim bogactwo, jakie przynosi ropa naftowa, jest najjaskrawszym i najbardziej wstrząsającym przykładem „przekleństwa zasobów naturalnych" na świecie.
Środowisko w Delcie Nigru zostało poważnie skażone, a mieszkańcy skarżą się na wiele problemów zdrowotnych. Jednak wygląda na to, że ani rząd ani firmy nie traktują tego zagrożenia zdrowia poważnie. Praktycznie nie istnieje monitoring jakości wody, bezpieczeństwa żywności czy skutków, jakie zanieczyszczenia wywierają na zdrowiu. Ludzie zamieszkujący obszar wydobycia i przetwórstwa ropy naftowej w Delcie Nigru muszą pić zanieczyszczoną wodę, muszą w niej gotować i prać. Jedzą ryby skażone przez ropę oraz inne substancje toksyczne, o ile uda im się w ogóle te ryby znaleźć. Ich ziemia uprawna została zniszczona.
Po wyciekach ropy oraz pożarach, które zwykle są z nimi związane, powietrze cuchnie benzyną. Mieszkańcy skarżą się na problemy z oddychaniem, schorzenia skóry i inne problemy zdrowotne.
Przez wiele lat mieszkańcy Delty Nigru narzekali, że płomienie gazu poważnie szkodzą ich zdrowiu i jakości życia. Gaz, który w wielu obszarach pali się przez 24 godziny na dobę, powoduje hałas, a ludzie żyją w ciągłym świetle. Często, przy spalaniu gazu, nie cała ropa się wypala i krople ropy spadają na wodę, uprawy, domy oraz ludzi.
Brak monitorowania wpływu zanieczyszczeń na zdrowie może oznaczać, że rząd nie podejmuje skutecznych środków, mających na celu likwidację zagrożenia dla lokalnej społeczności. Powoduje to niesamowitą krzywdę. Nawet po wyciekach ropy rząd oraz koncerny naftowe rzadko podejmują jakiekolwiek działania monitorujące stan zdrowia, jakość wody pitnej czy bezpieczeństwo żywnościowe."
[Źródło: Raport Amnesty International:Ropa, ubóstwo, Delta Nigru]
Demokratyczna Republika Konga (DRK)
Drugie pod względem wielkości państwo Afryki, położone w jej środkowej części, w dorzeczu rzeki Kongo. DRK jest krajem niezwykle zasobnym w bogactwa mineralne. Większość bogactw mineralnych występuje w południowej i wschodniej części kraju. Do najbogatszych złóż należą rudy miedzi, cynku, cyny, manganu, kobaltu (1. miejsce na świecie, Zambia i DRK pokrywają łącznie połowę zapotrzebowania światowego na kobalt), diamentów i złota. W ostatnich latach wzrosło znaczenie eksploatacji minerału zwanego potocznie koltanem.
który wykorzystywany jest w produkcji artykułów elektronicznych. W DRK występuje ok. 70% tego minerału. Na terenie kraju znajdują się także złoża żelaza, srebra, węgla kamiennego, ropy naftowej.
„Wojna domowa, która toczyła się w Demokraty¬cznej Republice Konga na przełomie XX i XXI wieku i pozostawiła po sobie poważny kryzys humanitarny oraz obszary niestabilności, niekiedy bywa określana jako „afrykańska wojna światowa" ze względu na jej zakres, ilość stron konfliktu i ogromną liczbę ofiar. Według danych International Rescue Committee z grudnia 2004 roku zginęło w niej około 3,8 miliona osób, większość z nich wskutek chorób i niedożywienia. W styczniu 2008 roku IRC podał już liczbę ofiar wynoszącą 5,4 miliona, czyli więcej niż w jakimkolwiek innym konflikcie po II Wojnie Światowej, oceniając zarazem, że w każdym miesiącu wskutek walk, chorób i niedożywienia ginęło wciąż 45 tysięcy Kongijczyków. Ponadto terytorium DRK stało się przedmiotem grabieży zasobów naturalnych przez zaangażowane w konflikt państwa i grupy zbrojne, a nawet międzynarodowe siły pokojowe. Przykładowo w kwietniu 2008 roku BBC doniosła, że indyjscy i pakistańscy żołnierze sił MONUC dostarczali broń grupom zbrojnym we wschodniej części DRK i byli zaangażowani w szmugiel złota i kości słoniowej, a na dodatek ONZ nie dopuściła do przeprowadzenia śledztwa w tej sprawie.
We wrześniu 2008 roku organizacja pozarządowa Global Witness oskarżyła armię DRK i rebeliantów o kolaborację w eksploatacji złóż złota i cyny na wschodzie kraju. W lipcu 2009 roku Global Witness wydała raport zarzucający firmom europejskim i azjatyckim przyczynianie się do konfliktu w DRK poprzez kupowanie minerałów wykorzystywanych do produkcji elektroniki od dostawców finansujących strony wojujące."
[Źródło: http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Kongo_ Demokr_Rep_Kongo,problemy, Konflikt]
Dla zainteresowanych
Film „Diamenty nie świecą wiecznie", dokument o problemach Botswany. Czy diamenty z Kalahari wystarczą, by rozwój tego kraju trwał wiecznie? Film „Krew w twoim telefonie", dokument obrazujący związek między naszymi telefonami a nielegalnym wydobyciem surowców w Demokratycznej Republiki Konga, skutkującym fatalną sytuacją tamtejszej ludności. Jak to możliwe,
że wielkie bogactwo powoduje tak wielką tragedię? Film dostępny na stronie: http://www.iplex.pl/filmy/krew-w-twoim- telefonie,6697.
Literatura:
Ulotka kampanii Make It Fair, Czy chcielibyście mieć telefon ze złota?, 2007, http://makeitfair.org/en/the- facts/leaflets/consumer-guides/MakeITfair-CG2- PL.pdf
Broszura informacyjna CEE Bankwatch Network, Przemysł wydobywczy: błogosławieństwo czy przekleństwo? Wpływ przemysłu wydobywczego na kraje rozwijające się, 2007,
http://bankwatch.org/documents/extractives_mining_PL.pdf
Broszura informacyjna CEE Bankwatch Network, Przemysł wydobywczy: błogosławieństwo czy przekleństwo? Oddziaływanie przemysłu górniczego na środowisko, 2007,
http://bankwatch.org/documents/extractives_development_PL.pdf
Małgorzata Piasecka, Nigeria - wojna o czarne złoto, Portal Spraw Zagranicznych 06.02.2006, http://www.psz.pl/tekst-2231/Malgorzata- Piasecka-Nigeria-wojna-o-czame-zloto
Maciej Konarski, Uczta sępów, Portal Spraw Zagranicznych 06.02.2006, http://www.psz.pl/tekst-2232/Maciej -KonarsM- Uczta-sepow
Monika Hryniewicka, Diamentowe konflikty - Liberia i Sierra Leone, Portal Spraw Zagranicznych 06.02.2006, http://www.psz.pl/tekst-2233/Diamentowe- konflikty-Liberia-i-Sierra-Leone
Aleksandra Gutowska, Angola (1992-2002) - Ideologia odeszła, walka toczy się o bogactwo i władzę, Portal Spraw Zagranicznych 06.01.2007, http://www.psz.pl/tekst-3756/Aleksandra-Gutowska-Angola-1992-2002-Ideologia-odeszla-
walka-toczy-sie-o-bogactwo-i-wladze
Aleksandra Gutowska, Lord Charles Taylor (of war), Portal Spraw Zagranicznych 29.01.2007, http://www.psz.pl/tekst-3862/Aleksandra- Gutowska-Lord-Charles-Taylor-of-war