Odniesienie do podstawy programowej: HISTORIA, III etap edukacyjny
31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:
1) wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;
2) podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego;
3) identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa ekonomiczne i społeczne ich zastosowania;
4) opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w. na podstawie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych.
36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń:
1) przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalnego;
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE,
III etap edukacyjny
22. Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń:
1) wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najważniejsze organy (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje międzynarodowe;
2) wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzynarodowych; omawia przebieg i próby rozwiązania jednego z nich.
23. Problemy współczesnego świata. Uczeń:
1) porównuje sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej Północy i wyjaśnia na przykładach, na czym polega ich współzależność;
2) uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angażuje się (w miarę swoich możliwości) w działania instytucji (także pozarządowych), które ją prowadzą;
3) wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze kultury, gospodarki
i polityki; ocenia jej skutki;
4) rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy);
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE,
IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony
40. Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym. Uczeń:
3) wyjaśnia przyczyny dysproporcji między globalną Północą i globalnym Południem oraz mechanizmy i działania, które ją zmniejszają lub powiększają;
4) przedstawia na przykładach wzajemne zależności pomiędzy państwami biednymi i bogatymi
w polityce, ekonomii, kulturze i ekologii;
6) rozważa możliwości prowadzenia akcji humanitarnych, współpracy rozwojowej oraz interwencji pokojowych na obszarach dotkniętych konfliktami zbrojnymi, oceniając ich skuteczność i aspekty moralne;
8) przedstawia inicjatywy na rzecz pokoju, demokracji i praw człowieka (w tym działania laureatów Pokojowej Nagrody Nobla).
41. Globalizacja współczesnego świata. Uczeń:
1) przedstawia wieloaspektowy charakter procesów globalizacji (polityka, gospodarka, kultura, komunikacja, ekologia);
2) ocenia rolę wybranych państw oraz instytucji o zasięgu globalnym (organizacji, korporacji, mediów) w procesach globalizacyjnych;
3) rozważa racje ruchów ekologicznych i alterglobalistycznych oraz racje ich przeciwników, formułując własne stanowisko w tej sprawie. zwiń
Odniesienie do podstawy programowej:HISTORIA, III etap edukacyjny
31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:
1) wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;
2) podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego;
3) identyfikuje najważniejsze... więcej
Miejsce:
klasa albo inne pomieszczenie zamknięte.
Materiały:
taboret lub krzesło klasowe (z drewnianymi elementami), szczapa drewna, papier toaletowy z recyklingu, kilkanaście ziaren soi lub kukurydzy, kilka korków naturalnych, bambusowe pałeczki do jedzenia, laska cynamonu, mapa świata, opcjonalnie: mapki ze strony: http://ekonsument.pl/pl08_drewno_i_papier.html.
Cel ogólny:
Zaprezentowanie problemu deforestacji w ujęciu globalnym, skomplikowanych zależności oraz społeczno-ekonomiczno-przyrodniczych przyczyn i skutków wylesiania.
Cele szczegółowe:
- uczennica/uczeń rozumie pojęcie deforestacja/wylesianie,
- rozpoznaje produkty, których produkcja zależy od korzystania z zasobów leśnych,
- potrafi analizować grafiki i schematy oraz znaleźć związki przyczynowo-skutkowe procesów deforestacji,
- potrafi wczuć się w rolę i zaprezentować argumenty i kontrargumenty w sposób przekonujący, metodą dramy, za pomocą różnych form ekspresji ciała, modulacją głosu, grą aktorską, wie jak przełożyć problem globalnego wylesiania na rozwiązania zastosowane lokalnie, w społeczności, w której żyje.
Przed zajęciami
Nauczyciel może wydrukować mapki ze strony http://ekonsument.pl/pl08_drewno_i_papier.html
jako pomoc edukacyjną. Zaproponuj uczniom obejrzenie filmu „S.O.S. Ziemia" (ang. „Home") przed zajęciami i poproś, by zwrócili uwagę w filmie na fragmenty dotyczące stanu lasów w świecie. Film jest dostępny pod linkiem: http://youtube.com/watch?v=5AgDU8AxQjg.
Przebieg zajęć
Na początek podziel uczniów na 8 grup. Rozdaj grupom wszystkie przedmioty i zapytaj, czy wiedzą w jaki sposób powstały oraz jakie jest ich miejsce pochodzenia. Po wytypowaniu przez uczniów miejsc pochodzenia i sposobu ich powstawania powiedz, że te przedmioty mogą pochodzić z przeróżnych stron świata (cynamon uprawiany w Indiach i Pakistanie, pałeczki z trawy bambusowej być może z Chin, ziarna soi mogły być sprowadzone z Brazylii, Argentyny lub Stanów Zjednoczonych, korki z dębu korkowego z Tunezji lub Algierii, szczapa drewna z Polski albo z Niemiec, podobnie z papierem toaletowym). Zapytaj uczniów, co łączy te wszystkie przedmioty. Być może uczniowie odpowiedzą bezbłędnie, że chodzi o lasy, jednak dopytaj w jaki sposób lasy łączą się z tymi przedmiotami.
Powiedz uczniom, że przedmioty te wiążą się z zarządzaniem zasobami leśnymi. Zapytaj następnie czy znają pojęcie „deforestacja" - zapisz pojęcie na tablicy i zapisz wszelkie skojarzenia uczniów. Obok pojęcia „deforestacja" napisz jego polski odpowiednik „wylesianie". Skonfrontuj skojarzenia i pomysły uczniów z poniższymi informacjami.
Co roku ginie obecnie ok. 13 min ha lasów, z czego ponad 4 min ha stanowią lasy pierwotne, rozwijające się dotąd bez ingerencji człowieka i podlegające tylko prawom przyrody. Największe ubytki lasów odnotowuje się w Ameryce Łacińskiej (4,2 min ha rocznie) i w Afryce (4 min ha rocznie). Roczne straty netto lasów (czyli różnica pomiędzy powierzchnią lasów wyciętych i nowo posadzonych) w skali globalnej wynoszą ok. 5 min ha rocznie i są porównywalne do podwójnej powierzchni województwa lubelskiego.
Wylesianie (deforestacja) następuje wskutek bezpośrednich działań człowieka i w efekcie oddziaływań przyrodniczych (np. w wyniku działań szkodników, na które nie są odporne monokultury leśne). Niszczenie lasów przez ludzi odbywa się zarówno w sposób legalny, jak i nielegalny. Jest wynikiem planowanych wyrębów i skutkiem ubocznym innych działań człowieka (np. kwaśnych deszczy związanych z antropogenicznym zanieczyszczeniem powietrza).
Deforestacja następuje zarówno na skutek wycinania, wypalania oraz zalewania całych połaci lasów, jak i wycinki najcenniejszych gatunków. Jest ona także efektem osłabienia lasów poprzez ich fragmentację (np. w wyniku budowy dróg, które ułatwiają migrację ludzi i innych gatunków do głębszych partii lasu). Lasy są niszczone w celu pozyskiwania ich zasobów (drewna), eksploatacji złóż znajdujących się pod ziemią (np. ropa, węgiel, minerały) oraz w celu uzyskania terenów rolnych, a także obszarów pod inwestycje mieszkaniowe, przemysłowe, turystyczne i inne. Na wylesionych terenach tworzy się pastwiska i monokulturowe uprawy pasz dla zwierząt, uprawy agropaliw i innych roślin. Tak więc odpowiedzialna konsumpcja i produkcja zasobów leśnych nie może koncentrować się tylko na drewnie i papierze. Dotyczy ona także wytwarzania energii, mięsa czy produktów zawierających olej palmowy.
Poproś uczniów, by wypisali do słowa „deforestacja" wszelkie jej przyczyny wymienione powyżej oraz w obejrzanym filmie „S.O.S. Ziemia" (można dopisać: galopująca konsumpcja drewna/papieru, wycinka drzew pod uprawy soi i kukurydzy na paszę dla bydła czy pod uprawy agropaliw, monokultury palmy olejowej, eukaliptusa, bambusa, brak polityk chroniących obszary kluczowe pod względem bioróżnorodności etc.). Powiedz jak kraje globalnej Północy i globalnego Południa są od siebie uzależnione na przykładzie produkcji i konsumpcji papieru i drewna. Nawiąż do przedmiotów rozdanych na początku zajęć i zapytaj jak poszczególne państwa od siebie zależą.
Wypisane na tablicy wszystkie wymienione powody deforestacji mogą posłużyć jako kolejne zadanie dla uczniów - każda grupa/ławka (podziel klasę w zależności od ilości zagadnień) otrzymuje jedno hasło z tablicy. Poproś o zdiagnozowanie przyczyn tych problemów (np. przyczyna uprawy soi na paszę - to zwiększona konsumpcja mięsa, powstające monokultury palmy olejowej - wzrost zapotrzebowania na olej palmowy, tańsza produkcja tego typu olejów). Następnie poproś o zaprezentowanie wyników pracy grup.
Zaprezentuj uczniom grafiki - mapy przedstawiające globalny kontekst deforestacji, takie jak np. roczna zmiana netto w powierzchni lasów na świecie, zmiany pokrycia roślinności na świecie oraz deforestacja w Kostaryce (wydrukowane uprzednio z podanej strony internetowej). Poprowadź z uczniami dyskusję pytając o wnioski wysnute na podstawie tych grafik. Poproś o wyrażenie opinii na temat stanu lasów - czy zasoby lasów są zagrożone?
W jaki sposób postępuje deforestacja? Kto za nią odpowiada? Podkreśl, że kraje globalnej Północy wzbudzają popyt na poszczególne produkty przemysłu drzewno-papierniczego i innych gałęzi gospodarki (przemysł spożywczy - produkcja mięsa, przemysł agropaliwowy etc.).
Poproś uczniów o zamknięcie oczu. Powiedz, żeby sobie wyobrazili boisko do piłki nożnej i siebie samych biegnących dookoła niego. Następnie powiedz żeby sobie wyobrazili 10 boisk połączonych ze sobą i spróbowali ogarnąć wzrokiem ich przestrzeń, potem 50 boisk (daj za każdym razem chwilę na „przełączenie" myślenia przestrzennego) i na koniec powierzchnię 100 boisk.
Poproś o otwarcie oczu i zapytaj czy łatwo było sobie wyobrazić tak duże przestrzenie. Następnie powiedz uczniom, że dziennie wycina się 20 000 ha lasów na świecie co odpowiada powierzchni 1140 boisk do piłki nożnej!
Podziel uczniów ponownie na 4 grupy. Zaproponuj dramę, w której każda z grup będzie miała za zadanie wcielić się w przedstawicieli inwestujących na 1000 ha lasów deszczowych. Grupa nr 1 wcieli się w inwestorów przemysłu papierniczego, która potrzebuje drewna do produkcji papieru; grupa nr 2 wcieli się w rolę przedstawicieli przemysłu spożywczego, którzy planują założyć plantację soi, gdyż jest ogromne zapotrzebowanie na soję paszową dla bydła w Europie; grupa nr 3 zagra rolę przedstawicieli przemysłu farmaceutycznego, który poszukuje dzikich roślin używanych przez ludność tubylczą jako farmaceutyki i prowadzi badania biochemiczne nad znalezieniem substancji wspomagającej leczenie chorób nowotworowych; grupa nr 4 wcieli się w przedstawicieli koncernu kosmetycznego, który poszukuje miejsc pod plantacje palmy olejowej.
Wciel się w rolę przedstawiciela władz lokalnych zarządzających terenami lasów pierwotnych. Poproś przedstawicieli o przygotowanie swoich planów inwestycyjnych na danym terenie z uzasadnieniem istoty inwestowania w proponowaną produkcję. Rozpocznij dyskusję wprowadzając oficjalny nastrój, prezentując grupy jako gości przybyłych na spotkanie. Zwróć uwagę, jakich argumentów używają uczniowie prezentując słuszność swoich planów, w jaki sposób prowadzą negocjacje, zwróć uwagę na ich postawę, mowę ciała. Moderuj dyskusję do momentu wyczerpania argumentów, jednak nie dłużej niż 20 minut. Dopytuj uczniów o kwestie społeczne (ludność tubylcza mieszkająca na danym terenie), kwestie środowiskowe. Pod koniec dyskusji powiedz uczniom, że władze sprawujące pieczę nad tym terenem muszą przeanalizować wszystkie zaprezentowane plany. Podziękuj za zaangażowanie.
Po dramie podsumuj zajęcia - opowiedz uczniom o twoich wrażeniach, obserwacjach mowy ciała, argumentacji, perswazyjności grup. Zapytaj jak uczniowie czuli się w swoich rolach, czy używali argumentów, które niekoniecznie były zgodne z prawdą. Zapytaj uczniów o to, czy wyobrażają sobie takie negocjacje, czy wiedzą w jaki sposób należałoby się do nich przygotować. Kończąc zajęcia podsumuj pytaniem, czy uczniowie mają pomysły na to jak mogą jako odpowiedzialni obywatele świata przeciwdziałać wylesianiu. Zapytaj, co mogliby zrobić w najbliższym otoczeniu na rzecz lasów i przeciwdziałaniu deforestacji na świecie. Zapiszcie pomysły na tablicy i wybierzcie wspólnie 3 działania do wcielenia w życie - działania według motta „Myśl globalnie - działaj lokalnie" mają największą szansę sukcesu. Zwróć uwagę, czy wybierane działania przez uczniów są mierzalne, wykonalne oraz czy uczniowie naprawdę chcą wybraną rzecz zmienić lub zrobić.
Literatura:
Strona kampanii Polskiej Zielonej Sieci Kupuj odpowiedzialnie drewno i papier, http://www.ekonsument.pl/lasy
Maria Huma, Certyfikaty w przemyśle drzewno-papierniczym, http://ekonsument.pl/a66527_certyfikaty_w_ przemysle_drzewno_papierniczym.html
Problem wylesiania w kampaniach Greenpeace,
http://www.greenpeace.org/poland/pl/co-
robimy/lasy-naturalne/problem-wylesiania
Raport Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności, Program ONZ ds. Środowiska oraz Komisja Europejska http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversi ty/ economics/pdf/teeb_report_pl.pdf
Strona organizacji Rainforest Rescue, http://www.rainforest-rescue.org