Równouprawnienie a rozwój

Miejsce:
sala lekcyjna ze stolikami umożliwiającymi pracę w grupach.

Materiały:
kartki do notatek dla każdego ucznia, przybory do pisania, karteczki samoprzylepne w dwóch kolorach, duży arkusz papieru (Al), markery, pocięty załącznik nr 1, załącznik nr 2, pocięty załącznik nr 3, załącznik nr 4.

Cel ogólny:
Ukazanie wpływu nierówności płci na rozwój społeczeństw.

Cele szczegółowe:
- uczennica/uczeń wyjaśnia czym jest rozwój i jak zmieniało się rozumienie rozwoju,
- klasyfikuje kraje korzystając ze wskaźnika rozwoju społecznego (human development index) i wskaźnika nierówności płci (gender ineąuality index),
- wyjaśnia czym jest równouprawnienie,
- dostrzega negatywny wpływ stereotypów płci na życie jednostek i społeczności oraz wymienia przykłady, a także w codziennym życiu przeciwdziała nierównościom wynikającym ze stereotypowego podejścia do ludzi,
- wyjaśnia powiązania między sytuacją kobiet a rozwojem kraju,
- wymienia czynniki wpływające na ubóstwo i mniejsze szanse na rozwój kobiet w krajach globalnego Południa i Północy,
- wymienia przykłady nierówności ze szczególnym uwzględnieniem krajów globalnego Południa,
- definiuje „feminizację ubóstwa",
- na przykładach wyjaśnia dlaczego równouprawnienie jest czynnikiem przyspieszającym rozwój, w jaki sposób może poprawić sytuację życiową innych grup społecznych,
- definiuje pojęcie „uwłasnowolnienia" kobiet,
- uzasadnia dlaczego poprawa sytuacji społecznej kobiet i równouprawnienie zostały uznane za kluczowe cele przez ONZ (Milenijne Cele Rozwoju),
- analizuje sposoby poprawy sytuacji kobiet
- w krajach rozwijających się,
- ma świadomość istnienia wiążących prawnie dokumentów międzynarodowych poświęconych równouprawnieniu kobiet,
- wymienia 3 przykłady kobiet lub organizacji kobiecych, które pozytywnie wpłynęły i wpływają na losy świata, są pozytywnymi przykładami tego, że kobiety uczestniczą w podejmowaniu najważniejszych decyzji.


Przebieg zajęć

Zajęcia rozpocznij od próby zdefiniowania przez uczniów tożsamości społecznej i osobistej. Wyjaśnij, że każda osoba jest inna i postrzega siebie w pewien określony sposób. Poproś, aby uczniowie przez chwilę zastanowili się i odpowiedzieli sobie sami na pytania: kim jestem, jaka/jaki jestem, co mnie charakteryzuje, z czym się identyfikuję. Wyjaśnij, że tożsamość osobista to wizja samego siebie i cechy, które określają nas samych i odróżniają nas od innych, stanowią o tym, że jesteśmy kim jesteśmy (cechy psychologiczne, wygląd, zainteresowania, sposób odnoszenia się do innych, upodobania). Tożsamość społeczna to identyfikowanie się z pewnymi grupami np. płeć, wiek, narodowość, poglądy polityczne, upodobania muzyczne, religia, status zawodowy, poglądy, miejsce w rodzinie, w grupie rówieśniczej.

Każdemu z uczniów rozdaj kartkę do notatek (A4 lub A5) i coś do pisania. Poproś, aby każda osoba zapisała na niej co najmniej 6 określeń definiujących osobę w kontekście tożsamości społecznej. Poproś, aby każdy napisał na kartce słowo „jestem", a następnie dopisał określenia siebie. Dla lepszego zrozumienia zadania prowadzący może scharakteryzować analogicznie siebie lub jakąś powszechnie znaną postać np. „Jestem nauczycielką, ekolożką, mamą, krakowianką, kobietą, trzydziestolatką, fanką hokeja na trawie" lub „Bronisław Komorowski - prezydent, ojciec, mężczyzna, polityk, sześćdziesięciolatek, myśliwy, Polak, mąż". Następnie poproś, aby uczniowie uszeregowali (dopisując cyferki przy odpowiednim wierszu) charakteryzujące te osoby słowa od najistotniejszych, mających największy wpływ na życie danej osoby, do tych, które nie są tak istotne dla określenia siebie. Gdy wszyscy skończą poproś, by uczniowie powiedzieli czy na ich kartkach znalazło się określenie płci (kobieta/mężczyzna, dziewczyna/chłopak) i jak bardzo cecha ta ich określa (na którym uplasowała się miejscu). Zwróć
uwagę uczniów, że płeć jest jedną z tych cech, które mają duży wpływ na nas, a jednocześnie jest ona od nas niezależna.

Następnie poproś, aby uczniowie odwrócili kartki na drugą stronę i podzielili je pisakiem na 3 części i oznaczyli cyframi 1-3. Zadaniem uczniów będzie indywidualne wpisanie 2-3 sytuacji opowiadających poniższym punktom:
- rzeczy, które możesz robić (zachowywać się w pewien sposób) dzięki temu, że jesteś dziewczyną/chłopakiem
- rzeczy, które musisz robić (zachowywać się w pewien sposób) dlatego, że jesteś dziewczyną/chłopakiem
- rzeczy, które chciałbyś/chciałabyś robić, ale nie robisz, bo nie jesteś dziewczyną/chłopakiem

Być może opór uczniów wzbudzi forma zdania sugerująca, że płeć narzuca pewne zachowania. Jeśli tak będzie, oznacza to, że uczniowie są świadomi swoich praw i należy się z tego cieszyć. Uprzedź uczniów, że jeśli nie będą chcieli, nie muszą dzielić się przemyśleniami z tego ćwiczenia i mogą zachować je dla siebie. Przeznacz na pracę ok. 10 minut. Następnie poproś chętnych uczniów o to, by powiedzieli jakie szanse i możliwości daje im ich płeć, a co utrudnia lub uniemożliwia i na co skazuje urodzenie się dziewczynką lub chłopcem. Zwróć uwagę, by w miarę możliwości zachować równowagę w wypowiedziach dziewcząt i chłopców. Przedyskutujcie z czego wynikają wypisane przez uczniów ograniczenia, czy w innych krajach byłyby one podobne. Czy możliwości i ograniczenia związane z płcią np. w Szwecji, Brazylii, Kenii, Indiach, Kanadzie są podobne do tych, które mamy w Polsce. W jaki sposób uczniowie mogą wyzwolić się od ograniczeń związanych z płcią? Co jest do tego potrzebne?

Przedstaw temat lekcji i poproś o wspólne zdefiniowanie równouprawnienia (równość wobec prawa, korzystanie z jednakowych praw). Zadbaj to, aby uczniowie dobrze zrozumieli pojęcie równości płci. Nie chodzi o to, by wszyscy byli jednakowi i w taki sam sposób się zachowywali, ale by mieli równy dostęp do praw, możliwości, zasobów, uczestnictwa w podejmowaniu decyzji.
„Równość płci to wolność jednostki do rozwijania własnych zdolności, podejmowania decyzji bez ograniczeń narzucanych przez role płci. Równość zakłada równe korzystanie przez kobietę mężczyznę ze społecznie cenionych dóbr, praw, możliwości, zasobów i nagród. Celem równości nie jest doprowadzenie do tego, aby kobiety i mężczyźni byli tacy sami, lecz aby ich możliwości i szanse życiowe były równe. Cel ten, z uwagi na przeszłość i tradycyjnie dyskryminujące praktyki społeczne w większej części świata, wymaga często określonych strategii zorientowanych na prawa kobiet, by osiągnięcie równości płci było rzeczywiście możliwe."11

Podziel uczniów na 4-5 osobowe grupy i poproś, aby postarali się wypisać na karteczkach samoprzylepnych jak najwięcej przykładów dyskryminacji kobiet i dziewcząt w krajach globalnego Południa. W razie potrzeby możesz rozdać teksty pomocnicze z załącznika nr 1 lub kierunkować myślenie uczniów za pomocą pytań pomocniczych (np. w jaki sposób płeć ma wpływ na spędzanie czasu wolnego, na podział pracy w domu, dostęp do edukacji, do służby zdrowia, do zawodów i pracy w ogóle, decyzyjność w rodzinie, w społeczności lokalnej, udział we władzach, dostęp do kultury, dostęp do środków finansowych itd.).

Po zakończeniu pracy grup, rozłóż na podłodze duży arkusz papieru z narysowanym wcześniej drzewem (z rozbudowaną koroną i systemem korzeniowym tej samej wielkości). W korzeniach napisz słowo „przyczyny", a w koronie „skutki". Poproś, by uczniowie zastanowili się, czy wypisane przez nich przykłady należą tylko do „skutków", czy są w nich także „przyczyny" nierówności. Poproś przedstawicieli grup o przyklejenie karteczek w odpowiednim miejscu drzewa. Następnie poproś grupy, by na dodatkowych karteczkach wypisały więcej przyczyn gorszej sytuacji kobiet i uzupełniły drzewo przyklejając karteczki w korzeniach. Po zakończeniu omówcie pracę i odłóżcie ją (będzie potrzebna w późniejszym etapie zajęć).

Następnie rozdaj grupom załącznik nr 2 przedstawiający zestawienie informacji na temat wybranych krajów w oparciu o wskaźnik rozwoju społecznego (human development index) i wskaźnik nierówności płci (gender ineąuality index). Poproś o zapoznanie się z tabelami oraz odnalezienie powiązań między sytuacją kobiet a rozwojem kraju. Poproś przedstawicieli grup o omówienie wniosków.

Podsumuj pracę grup, wyjaśniając, iż sytuacja kobiet w większości krajów globalnego Południa jest statystycznie znacząco gorsza od sytuacji mężczyzn, co jest wynikiem wielu aspektów ubóstwa. Oprócz sytuacji finansowej kobiet (żyjących samodzielnie, jaki i w związkach) są to również: konieczność sprawowania opieki nad dziećmi i osobami starszymi, obciążenia związane z pozyskiwaniem wody i opału, niewystarczająca opieka zdrowotna, utrudnienia w dostępie do edukacji, trudności w dziedziczeniu, nierówność na rynku pracy (zarówno dostęp do pracy jak i nierówność zarobków), trudności w dostępie do zasobów (np. do ziemi) i finansów (kredyty), utrudnienia w dostępie do sprawowania władzy i generalnie brak perspektyw rozwoju. Wyjaśnij uczniom, że choć ubóstwo jest problemem całych rodzin, to ze względu na tradycyjny podział prac i poczucie odpowiedzialności za rodzinę, to kobiety znacznie bardziej obciążone są jego skutkami. Wyjaśnij, że problem ten nazywa się „feminizacją ubóstwa".

Rozłóż ponownie arkusz z drzewem. Zapytaj uczniów czy teraz, gdy zdobyli dodatkową wiedzę, wydaje im się, że niektóre ze skutków nierównego traktowania kobiet są zarazem ich przyczyną. Obróć rysunek do góry korzeniami. Poproś o podanie przykładów takiej wzajemnej zależności (np. edukacja a zdrowie, edukacja a praca, edukacja a decyzyjność, zdrowie a dzietność itd.). Zapytaj uczniów jak można przerwać ten zaklęty krąg nierówności i ubóstwa kobiet. Rozdaj grupom (tym samym, co wcześniej) karteczki samoprzylepne w innym kolorze i poproś o zapisanie rozwiązań, a następnie przyklejenie na arkusz z drzewem.

Kolejnym zadaniem będzie połączenie strzałkami zaproponowanych rozwiązań z tymi problemami, które pomogą one rozwiązać (np. zapewnienie wszystkim edukacji na poziomie podstawowym średnim, spowoduje że...). Od jednego rozwiązania może wychodzić wiele strzałek. Dla ułatwienia możesz rozdać grupom informacje z załącznika nr 3. Na podsumowanie ćwiczenia poproś uczniów o to, by znaleźli co najmniej 5 przykładów tego, w jaki sposób równouprawnienie przyspiesza rozwój krajów i w jaki sposób może poprawić sytuację życiową innych grup społecznych.

„Kobiety, które mogą korzystać ze swoich praw, są lepiej wykształcone, zdrowsze i mają większe szanse na rynku pracy oraz lepszy dostęp do zasobów. Ponadto skutki poprawy sytuacji kobiet będą widoczne w następnych pokoleniach. Na przykład im lepiej wykształcona jest kobieta, tym mniej ma dzieci. Jej dzieci są zdrowsze i lepiej odżywione. Wykształcona kobieta najprawdopodobniej zapewni dzieciom dobrą edukację, co pomoże w pokonaniu międzypokoleniowego problemu ubóstwa. Zaangażowanie kobiet w gospodarkę przynosi poprawę sytuacji finansowej ich rodzin, ponieważ kobiety inwestują większość swoich dochodów w swoje gospodarstwo domowe."

Wyjaśnij, że społeczność międzynarodowa już dawno doszła do podobnych wniosków i dlatego od lat 70. kwestie nierówności płci są istotnym elementem w dokumentach prawa międzynarodowego. Najważniejszym z nich jest „Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet", podpisana w 1979 roku. Stanowi ona międzynarodową normę prawną dotyczącą praw kobiet. Zakazuje jakiegokolwiek różnicowania, wykluczania lub ograniczania ze względu na płeć, które umniejszają lub unieważniają prawa człowieka i podstawowe wolności kobiet. Daje możliwość wprowadzania tzw. dyskryminacji pozytywnej, tzn. zastosowania tymczasowych środków specjalnych mających na celu przyspieszenie faktycznej równości kobiet i mężczyzn. Jednym z ważniejszych założeń Konwencji jest stwierdzenie, iż obowiązki państwa w zakresie likwidacji dyskryminacji kobiet dotyczą nie tylko sfery publicznej, lecz również prywatnej. Od 1999 r. ponad 100 państw ratyfikowało także dodatkowy protokół, który pozwala indywidualnym ofiarom pogwałcenia zapisów konwencji składać skargi do Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet.

Ważnym dokumentem uznającym wagę kwestii równości płci są Milenijne Cele Rozwoju, czyli zestaw ośmiu najpilniejszych celów, a zarazem zobowiązań społeczności międzynarodowej, uchwalonych w 2000 roku podczas Szczytu Milenijnego Narodów Zjednoczonych przez przedstawicieli 189 narodów. Zobowiązano się wówczas do zwalczania ubóstwa, głodu, chorób, analfabetyzmu, degradacji środowiska naturalnego. Cel trzeci mówi o promowaniu równości płci i uwłasnowolnieniu kobiet, kładąc szczególny nacisk na wyeliminowanie nierównego dostępu do wszystkich szczebli edukacji do 2015 roku, likwidację bezrobocia wśród kobiet oraz zwiększenie ich reprezentacji w parlamentach. Istnieje powszechna zgoda co do tego, że równouprawnienie płci jest elementem kluczowym w procesie realizacji tych celów. Deklaracja Milenijna zaznacza wyraźnie, że w naszym dążeniu do realizacji tych zamierzeń równość płci nie jest li tylko celem samym w sobie; jest ona również podstawowym warunkiem osiągnięcia wszystkich pozostałych celów." - stwierdził były Sekretarz Generalny ONZ, Kofi Annan.

Ważnym pojęciem jest uwłasnowolnienie kobiet (ang. empowerment women), czyli doprowadzenie do sytuacji, gdy kobiety będą sprawowały pełną kontrolę nad swoim życiem, będą mogły rozwijać się zgodnie ze swoimi oczekiwaniami, będą świadome własnych (równych mężczyznom) praw i będą miały siłę, by je egzekwować i z nich korzystać. „Na całym świecie uznaje się, że uwłasnowolnienie kobiet jest najefektywniejszym narzędziem rozwoju i ograniczania ubóstwa oraz, że pomaga pokonywać przeszkody, które zostały do pokonania, powiedziała Rachel Mayanja, specjalny Doradca Sekretarza Generalnego ds. Równości Płci i Podnoszenia Statusu Kobiet.

Praca domowa
W ramach zadania domowego poproś uczniów, by przygotowali (indywidualnie lub w zespołach) w formie plakatów, prezentacji lub strony internetowej, prezentacje na temat wybranych przez siebie lub wylosowanych z listy przedstawicielek krajów globalnego Południa, które pozytywnie wpłynęły i wpływają na losy swojej społeczności lub kraju, osiągnęły sukces w dziedzinie, którą się zajmują, albo organizacji kobiecych z tych krajów (propozycje w załączniku nr 4). Zadanie to jest niezwykle istotne ponieważ pokazuje, że pomimo nierówności działanie kobiet ma sens i odnoszą sukcesy. Przed zajęciami poproś nauczycieli języków obcych i informatyki o zadeklarowanie pomocy przy realizacji zadania i poinformuj o tym uczniów.
Z pewnością łatwiej będzie uzyskać ciekawe informacje na angielsko-, francusko- lub hiszpańskojęzycznych stronach internetowych. Wyznacz termin prezentacji prac.


Dla zainteresowanych

Raport Grupy Zadaniowej ds. Edukacji i Równości Płci Projektu Milenijnego określił siedem strategicznych kwestii niezbędnych do realizacji celu równości płci. Przedstawiają one siedem konkretnych polityk, które mogą być z łatwością zastosowane w nadchodzącej dekadzie.
1. Należy zwiększyć dostęp dziewcząt do edukacji podstawowej i średniej. Wykształcenie stanowi klucz do usunięcia większości przeszkód, z którymi zmagają się dziewczęta i kobiety - począwszy od przymuszania do wczesnego zamążpójścia, po ryzyko zakażenia HIY/AIDS i innymi chorobami.
2. Należy zagwarantować ochronę zdrowia oraz praw reprodukcyjnych. Jak możemy osiągnąć prawdziwą równość, kiedy co roku w wyniku powikłań związanych z ciążą, którym można całkowicie zapobiec, umiera pół miliona kobiet?
3. Należy inwestować w infrastrukturę. Jakie perspektywy mają dziewczęta i kobiety, jeśli muszą spędzać połowę każdego dnia na gromadzeniu wody, opału i innych środków potrzebnych ich rodzinom?
4. Należy zagwarantować kobietom i dziewczętom prawa do własności i dziedziczenia. Jak kobiety mogą wydostać się z ubóstwa jeśli nie mają dostępu do ziemi i dóbr? I wjaki sposób, bez takiego zabezpieczenia, mogą chronić się przed HIV/AIDS?
5. Należy eliminować nierówności płci w zatrudnianiu. Praca jest najlepszą ochroną dla kobiet, by nie stały się one ofiarami handlu kobietami.
6. Należy zwiększyć liczbę kobiet zasiadających w parlamentach i samorządach lokalnych. Równość szans w polityce jest nie tylko prawem człowieka, ale także warunkiem dobrych rządów.
7. Należy podwoić działania na rzecz walki z przemocą wobec dziewcząt i kobiet. Oznacza to, na przykład, podkreślenie, że przemoc wobec kobiet i dziewcząt nie będzie tolerowana i że nie ma dla niej żadnego usprawiedliwienia.

PRZEMÓWIENIE KOFFIEGO ANNANA NA OTWARCIU SESJI KOMISJI DS. STATUSU KOBIET (Nowy Jork, 28 lutego 2005 r.)

Przyjaciele,
Mam nadzieję, że odnawiając zobowiązanie pełnej realizacji postanowień Pekińskiej Platformy Działania, przyjmiecie te siedem priorytetów jako wskazówki, które pomogą wam sformułować programy krajowe. Przede wszystkim pragnę wezwać całą społeczność międzynarodową, by pamiętała o tym, że promowanie równości płci nie jest jedynie zadaniem dla kobiet - odpowiedzialność za postęp w tej dziedzinie spoczywa na nas wszystkich. Sześćdziesiąt lat minęło od czasu, gdy założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych zapisali równe prawa dla kobiet i mężczyzn na pierwszej stronie naszej Karty. Od tego czasu kolejne doświadczenia pokazały, że nie ma skuteczniejszego narzędzia rozwoju niż uwłasnowolnienie kobiet. Nie ma innej polityki, która by bardziej podnosiła produktywność gospodarczą oraz skuteczniej zmniejszała śmiertelność niemowląt i matek. Żadna inna polityka nie poprawi skuteczniej sytuacji żywnościowej świata i nie będzie lepiej promować zdrowia, w tym profilaktyki HIV/AIDS. Żadna inna polityka nie zwiększy szans na kształcenie przyszłego pokolenia. Zaryzykowałbym również stwierdzenie, że nie ma ważniejszej polityki umożliwiającej zapobieganie konfliktom i osiąganie pojednania. Poza rzeczywistymi korzyściami wynikającymi zaangażowania na rzecz kobiet, najważniejsze jest to, że same kobiety mają prawo do życia w godności i wolności od niedostatku i strachu.
Literatura:
• Kobiety, gender i globalny rozwój. Wybór tekstów, red. Nalini Viasvanathan, Lynn Duggan, Nan Wiegersma, Laurie Nisonoff, wyd. PAH, Warszawa 2012
• Strona Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie, Równe prawa dla kobiet i mężczyzn, http://www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/
• Strona Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie, Kobiety, rozwój i pokój,
http://www.unic.un.org.pl/kobiety_rozwoj_pokoj/
• Gender mainstreaming we współpracy rozwojowej. Praktyczny podręcznik,
Centrum ProEąuality, 2010,
http://www.karat.org/wp-content/uploads/2012/01/e__arch_Dokumenty-EwaProjekt-wystawowydata-gathering-tours_DTG_Milla-0-Sluiivan_Gender-Mainstreaming-in-Development-Cooperation-Practical-Manual.pdf
Mini przewodnik po współpracy rozwojowej z perspektywy praw kobiet, pr. zbiorowa, wyd. Koalicja Karat, Warszawa 2009