| |
Boliwia |
Polska |
| Stolica |
Sucre |
Warszawa |
| Powierzchnia w tys. km² |
1 098 |
313 |
| Liczba ludności w milionach |
9,9 |
38,5 |
| HDI (miejsce w rankingu na 187 krajów) |
108 |
39 |
| HPI (miejsce w rankingu na 151 krajów) |
64 |
71 |
| PKB na osobę w dolarach wg parytetu siły nabywczej ($ PPP) |
4 849 |
19 885 |
| Procent mieszkańców ťyjących za mniej niť 1.25 $ dziennie |
14 |
0 |
| Przewidywana długość życia (w latach) |
66,6 |
76,1 |
| śmiertelność dzieci poniżej 5 r.ż. (na 1000 żywych urodzeń) |
51 |
7 |
| Alfabetyzacja dorosłych powyżej 15 r.ť. (%) |
90,7 5 |
99, |
| Ślad ekologiczny (globalnych ha/os) |
2,6 |
3,9 |
| Deklarowane poczucie zadowolenia z życia (punkty w skali 1-10) |
5,8 |
5,8 |
Oprac. na podst. Human Development Report 2011, Happy Planet Index 2012.
Boliwia – najbardziej indiański kraj świata
oprac. Magdalena Krysińska-Kałużna
Boliwia jest piątym co do wielkości krajem Ameryki Południowej (jej powierzchnia zajmuje tyle, ile razem powierzchnie Hiszpanii i Francji). Zamieszkuje ją blisko dwanaście milionów ludzi, z czego pięćdziesiąt-siedemdziesiąt procent stanowi ludność tubylcza. Boliwia nie ma dostępu do morza (straciła go w wyniku wojny z Chile w dziewiętnastym wieku). Kraj podzielony jest – pod względem geograficznym, kulturowym i społecznym – na część wyżynną i nizinną. Na zachodzie znajduje się pasmo Andów, utworzone z trzech głównych łańcuchów: Kordyliery Zachodniej, Środkowej i Wschodniej. Pomiędzy Kordylierą Zachodnią i Środkową znajduje się płaskowyż – Altiplano. Nim góry przejdą w Nizinę Boliwijską na wschodzie kraju, stopniowo zamieniają się w przedgórze – Yungas (czyt. jungas). Na płaskowyżu znajduje się jedno z najwyżej położonych jezior – Titicaca (czyt. titikaka).
Na terenach Boliwii można doświadczyć prawie każdego rodzaju klimatu, od upałów w lasach deszczowych po arktyczne zimno. Porą deszczową jest lato trwające od listopada do kwietnia, zimowa pora sucha trwa natomiast od maja do października. Na płaskowyżu spadki temperatury poniżej zera są rzeczą normalną, choć – biorąc pod uwagę większe miasta – regularne opady śniegu mają miejsce jedynie w Potosí. W porze deszczowej często zdarzają się powodzie i osunięcia ziemi powodujące m.in. zniszczenia dróg i znacznie utrudniające komunikację. W Amazonii boliwijskiej mieszka około trzydziestu grup indiańskich, wśród grup tubylczych żyjących w regionie Chaco są m.in. Indianie Guaraní, a indiańskimi językami najbardziej popularnymi w andyjskiej części Boliwii są keczua i ajmara. Indianie stanowią pięćdziesiąt-siedemdziesiąt procent populacji kraju, co czyni Boliwię najbardziej indiańskim krajem Ameryki Południowej.
W pobliżu jeziora Titicaca znajdują się ruiny miasta Tiahuanaco (czyt. tiauanako), które było niegdyś kulturową i polityczną stolicą cywilizacji noszącej tę samą nazwę. Jednym z najczęściej przywoływanych zabytków tej starożytnej kultury – której religia rozprzestrzeniła się na prawie całym obszarze środkowoandyjskim – jest słynna Brama Słońca. Gdy upadło Tiahuanaco, wkrótce na arenę polityczno-kulturową obszaru zajmowanego m.in. przez dzisiejszą Boliwię wkroczyli Inkowie, którzy do około 1400 roku tworzyli tylko jedno z niewielkich państewek. Wkrótce ich państwo rozrosło się do rozmiarów imperium.
Po podbiciu państwa Inków przez hiszpańskich konkwistadorów, dzisiejsza Boliwia została – jako Górne Peru – włączona do Wicekrólestwa Peru. Oderwała się od niepodległego już Peru w 1825 roku. Jej nazwa pochodzi od nazwiska Wenezuelczyka, Simona Bolivara, który wsławił się walką o wyzwolenie podporządkowanych koronie hiszpańskiej obszarów Ameryki Południowej.
W wyniku wojen prowadzonych w dziewiętnastym i dwudziestym wieku Boliwia straciła nie tylko dostęp do Oceanu Spokojnego, lecz także obszar Acre (na rzecz Brazylii) oraz dwie trzecie Chaco (na rzecz Paragwaju). W ostatnim stuleciu Boliwia przeszła m.in. okres rewolucji społecznej i dyktatury wojskowej. Obecne rządy prezydenta o indiańskim pochodzeniu, Evo Moralesa, klasyfikowane są przez niektórych jako lewicowe, przez innych jako populistyczne.
Jedną z gałęzi przemysłu boliwijskiego jest górnictwo. Kopalnie srebra, które powstały w połowie szesnastego wieku w rejonie Potosí, na wysokości 4700 m n.p.m., działają do dziś. Niektórzy twierdzą, że od czasów konkwisty zginęło w nich osiem milionów górników. Mieszkańcy regionu decydują się na tak niebezpieczną pracę, ponieważ jest to dla nich jedyny sposób uniknięcia ubóstwa, w jakim żyje znaczna część Boliwijczyków.
Na terenie Boliwii znajduje się wiele parków narodowych i rezerwatów. Zajmują one mniej więcej trzydzieści pięć procent terytorium kraju. Należy do nich m.in. Park Narodowy Amboró, wchodzący w skład Korytarza Ekologicznego Vilcabamba-Amboró (ang. Vilcabamba-Amboró Conservation Corridor) łączącego cenne przyrodniczo obszary Peru i Boliwii. W Parku Amboró występuje m.in. niedźwiedź andyjski lub okularowy (łac. Tremarctos ornatus), jaguar oraz mnóstwo gatunków ptaków.
Można powiedzieć, ze każdy region Boliwii rozwinął własny styl muzyczny oraz zestaw używanych instrumentów. Wywarły na nie wpływ – oprócz tradycji indiańskich - m.in. kultury afrykańskich niewolników oraz hiszpańskich kolonizatorów. Najbarwniejsze tańce prezentowane są podczas karnawału na Altiplano, np. La Diablada (Taniec Diabła). Jednym z najpopularniejszych tańców boliwijskich jest cueca (czyt. kueka), tańczony na trzy czwarte przez machające chusteczkami pary.
Podobnie jak w przypadku innych obszarów kultury, również boliwijska architektura opiera się na różnorodnych wpływach i tradycjach. W Potosí, Sucre i La Paz możemy zobaczyć domy z epoki kolonialnej, choć większość tego rodzaju budownictwa ma charakter religijny. Domy w stylu kolonialnym budowane były na planie prostokąta z patio (podwórkiem) pośrodku, wokół którego rozmieszczone były pokoje. Z kolei domy indiańskie w różnych regionach Boliwii są bardzo odmienne w zależności od klimatu, środowiska, a także dostępnych do ich budowy materiałów. Indianie Urus mieszkający nad jeziorem Titicaca budują swoje domy z trzcin porastających brzegi jeziora. Wzniesione są one na pływających platformach zbudowanych m.in. z korzeni tej samej rośliny. Indianie mieszkający w regionie Chaco budują domy, łącząc ze sobą ściśle kije i drągi, a wolną przestrzeń wypełniając ziemią. W niektórych budynkach kuchnie stoją często na zewnątrz domu, a do gotowania i pieczenia wciąż używa się glinianych pieców.
Różnorodność boliwijska to także różnorodność smaków i upodobań kulinarnych. Typowym jedzeniem w boliwijskich Andach są ziemniaki o bardzo różnych kolorach. W tej części kraju popularna jest też bardzo odżywcza quinoa. Na nizinach zamiast ziemniaków je się maniok, a także np. majadito (czyt. mahadito): ryż, jajko sadzone i charque (czyt. ciarke) (suszone mięso). Innym popularnym daniem w górach jest gorący napój api - żółta i fioletowa kaszka kukurydziana z cynamonem, goździkami i skórką pomarańczową.