Sprawiedliwy handel - bo warto być fair

Grupa wiekowa:
gimnazjum oraz szkoły ponadgimnazjalne. III i IV etap edukacyjny.
Czas:
dwie godziny lekcyjne.
Miejsce:
klasa albo inne pomieszczenie zamknięte.
Materiały:
powielony i pocięty załącznik nr 1, załącznik nr 2, powielony załącznik nr 3, produkty lub opakowania po produktach Fairtrade (ewentualnie sam certyfikat), flipchart, marker, karteczki samoprzylepne, luźne kartki papieru.
Cel ogólny:
Zapoznanie uczniów z problemami społeczno- gospodarczymi wynikającymi z międzynarodowych relacji handlowych oraz ze światowym ruchem Sprawiedliwego Handlu, a także refleksja nad zachowaniami konsumenckimi w kontekście globalizacji i relacji Północ-Południe.
Cele szczegółowe:
- uczennica/uczeń zna niesprawiedliwe reguły rządzące handlem międzynarodowym,
- umie wskazać mechanizmy funkcjonowania globalnego rynku na przykładzie produkcji i handlu bananami,
- potrafi ocenić sytuację rolników i producentów z krajów globalnego Południa,
- potrafi wskazać działania, jakie mogą być podjęte w celu poprawy sytuacji producentów z krajów globalnego Południa,
- rozumie pojęcie, zna wartości i zasady najakich opiera się Sprawiedliwy Handel,
- potrafi wskazać korzyści i przeszkody wynikające z uczestnictwa producentów w systemie Sprawiedliwego Handlu.
Przebieg zajęć
Na początku lekcji poproś uczniów, aby wyobrazili sobie, że są w sklepie (np. hipermarkecie). Zapytaj jakie produkty najczęściej kupują oni sami lub ich rodzice. Zachęcając uczestników do dyskusji zapytaj dlaczego kupują dane produkty i czym kierują się dokonując wyboru? Zapewne najczęstszymi odpowiedziami będą: cena, jakość, atrakcyjność czy marka produktu. Wyjaśnij, że to normalne, że biorą pod uwagę te aspekty, jednak bardzo ważne jest, by podczas dokonywania wyborów konsumenckich zastanawiać się w jakich warunkach i przez kogo produkty te zostały wyprodukowane, oraz jak ich produkcja, wykorzystanie i utylizacja wpływają na środowisko przyrodnicze i innych ludzi.
Wybierz kilka produktów, które wymienili uczniowie (np. mleko, czekolada, sok pomarańczowy, zeszyt) i poproś ich, by zastanowili się wjakich krajach te produkty powstały. Jeśli będzie potrzeba wyjaśnij, że mleko najprawdopodobniej wyprodukowano w Polsce. Do produkcji czekolady potrzebne jest kakao (które jest uprawiane głównie w Ghanie, na Wybrzeżu Kości Słoniowej i w Indonezji) oraz cukier, który powstaje z buraków (uprawianych w wielu krajach Północy) lub z trzciny cukrowej (którą uprawia się głównie w Brazylii, Indiach, Chinach). Sok pomarańczowy pochodzi z pomarańczy, które rosną np. w Brazylii, USA i Chinach. Wyciskanie i produkcja gotowego soku, najprawdopodobniej miała miejsce w Europie lub USA. Papier do produkcji zeszytu może pochodzić z drewna z polskich bądź europejskich lasów lub z lasów z Azji czy Ameryki Łacińskiej. Produkcja papieru odbywa się w papierni najprawdopodobniej zlokalizowanej na terenie Polski lub innych krajów europejskich. Na koniec podsumuj tę część lekcji wyjaśniając, że w przypadku większości produktów codziennego użytku rzadko kiedy proces produkcji można zamknąć na poziomie jednego a nawet dwóch czy trzech krajów. Nawet jeśli produkt jest wytwarzany na obszarze Polski, to można zadać sobie pytania, skąd sprowadzone zostały surowce, gdzie wykonano opakowania lub wjakim kraju produkt zostanie zutylizowany?
Następnym zadaniem będzie gra z podziałem na role. Podziel klasę na 5 grup. Każdej grupie przydziel odmienną rolę: pracownika plantacji, właściciela plantacji, przewoźnika, importera i właściciela sklepu. Rozdaj uczniom karty ról zawodowych (załącznik nr 1) i poproś, aby przeczytali informacje dotyczące przydzielonej im grupy zawodowej. Narysuj na tablicy banana i powiedz, że kosztuje on złotówkę. Zadaniem każdej z grup jest ustalenie, jaką część dochodu ze sprzedaży banana powinna ona uzyskać. Poproś, aby uczniowie dokładnie rozważyli ilość pracyjaką muszą wkładać, na czym ta praca polega, orazjakie koszty muszą ponosić. Po mniej więcej 10 minutach poproś każdą z grup, aby przedstawiła wyniki swoich ustaleń. Napisz te kwoty na narysowanym bananie. Jeżeli suma przekracza cenę banana (złotówkę), skłoń uczniów do dyskusji między grupami i wynegocjowania podziału dochodów. Następnie - posługując się grafiką z załącznika nr 2 - przedstaw (np. rysując na tablicy) jak taki podział wygląda naprawdę.
Przeprowadź dyskusję nad przyczynami takiego podziału ról w łańcuchu dostaw bananów. Zwróć szczególną uwagę uczniów na sytuację pracowników w krajach globalnego Południa:
• co odczuwają pracownicy plantacji?
• jaki podział byłby bardziej sprawiedliwy?
• w jaki sposób pracownicy mogą dostać więcej?
• co mogą zrobić konsumenci?
• czy bylibyśmy w stanie płacić więcej za banany wiedząc, że dostają oni godziwy i sprawiedliwy dochód za swą pracę?
W trakcie dyskusji możesz pokazać uczniom zdjęcia obrazujące pracę i życie ludzi na plantacji bananów. Ciekawe zdjęcia znajdziesz np. pod następującymi linkami:
http://www.jansochor.com/photo-essay/banana- republic.html oraz
http://www.flickr.com/photos/makefruitfair.
Podczas kolejnego etapu zajęć wyjaśnij uczniom czym jest Sprawiedliwy Handel i jakie wartości oraz kryteria są z nim związane (możesz tutaj posłużyć się wprowadzeniem do tego działu). Poproś uczniów, by każdy z nich na małej karteczce dokończył zdanie: „Sprawiedliwy Handel to...". Przygotuj duży arkusz papieru - w jego centralnej części napisz „Sprawiedliwy Handel", a następnie poproś uczniów, aby przykleili swoje karteczki wokół napisu. Zweryfikuj odpowiedzi uczniów. Zwróć szczególną uwagę na dokładne wyjaśnienie korzyści dla producentów związanych ze stosowaniem minimalnej ceny gwarantowanej oraz Premii Sprawiedliwego Handlu. Dodaj, że kryteria Sprawiedliwego Handlu obejmują spełnienie też takich warunków jak zakaz pracy dzieci i pracy niewolniczej, równe wynagrodzenie kobiet i mężczyzn, dbałość o środowisko przyrodnicze (np. zakaz stosowania najbardziej szkodliwych pestycydów czy genetycznie zmodyfikowanych organizmów).
Pokaż uczniom produkty lub opakowania po produktach Sprawiedliwego Handlu, zwracając uwagę na widoczny na nich znak Fairtrade.
Wyjaśnij, że jest on gwarancją przestrzegania przez producentów i pośredników wszystkich powyższych zasad. Na koniec nie zapomnij powiedzieć gdzie można kupić produkty Sprawiedliwego Handlu w Polsce. Przydatna w tym względzie może być strona Koalicji Sprawiedliwego Handlu (http://www.fairtrade.org.pl/linki.php) oraz Spacerownik po świadomej konsumpcji Polskiej Zielonej Sieci
(http://www.ekonsument.pl/spacerownik)
zawierający spis sklepów i kawiarni oferujących produkty Sprawiedliwego Handlu w miastach takich jak: Kraków, Warszawa, Wrocław, Lublin, Trójmiasto, Aglomeracja Śląska.
Chcąc w sposób bardziej dogłębny zapoznać uczniów z praktycznymi aspektami Sprawiedliwego Handlu z perspektywy producentów z krajów globalnego Południa, rozdaj uczniom tekst opisujący działalność spółdzielni AgroNorte w Kostaryce (załącznik nr 3). Podziel klasę na 4-6 osobowe zespoły i poproś, by uczniowie w grupach zastanowili się nad korzyściami i problemami z jakimi mierzą się rolnicy przy produkcji i dystrybucji ananasów w związku z uczestnictwem w systemie Sprawiedliwego Handlu. Poproś, by uczniowie podzielili wszystkie korzyści i problemy na: wewnętrzne oraz zewnętrzne i zapisali je na kartce papieru (zgodnie z tabelą z załącznika nr 4). Następnie poproś grupy o zaprezentowanie wyników swojej pracy. Zwróć uwagę uczniów na takie aspekty jak czas pracy, płaca, opłacalność, cena, środowisko przyrodnicze, konkurencja itd. Na koniec wspólnie zastanówcie się, jakie czynniki lub działania musiałyby zaistnieć bądź zostać podjęte (np. dopłaty rządowe do produktów ekologicznych i Fairtrade, zakrojone na szeroką skalę kampanie promocyjne, większe restrykcje dla globalnych korporacji), by drobnym rolnikom bardziej opłacało się produkować ananasy w sposób przyjazny dla ludzi i środowiska.