Jak uzyskać wodę do picia tam, gdzie nie ma studni, kranów, rzek i jezior?

Techniki gromadzenia wody – od Zimbabwe po Indie
Zmiany klimatu wywołały zakłócenia w światowym rytmie opadów. Duże obszary globalnego Południa cierpią z powodu spadku poziomu wody w jej ujęciach i rzekach. Pory deszczowe są trudne do przewidzenia, niekiedy deszcz pada dużo intensywnej, czasami przedłużają się okresy suszy. W Afryce Subsaharyjskiej 90% upraw jest nawadnianych deszczem, co jeszcze bardziej uzależnia od zmieniających się wzorców pogodowych.
Gromadzenie deszczówki jest prostą odpowiedzią na kaprysy pogody i surowy klimat. Polega na łapaniu wody opadowej i utrzymywaniu jej w glebie lub w zbiornikach umieszczonych pod lub nad ziemią. Woda zgromadzona w ten sposób pozwala roślinom rosnąć, a rodzinom – godnie żyć.
Techniki gromadzenia deszczówki są różne w różnych szerokościach i długościach geograficznych. Niektóre z nich są bardzo proste i polegają na wykopaniu rowów wzdłuż krawędzi pól, w których gromadzi się woda opadowa. Inne przypominają rozbudowane systemy sieci wodociągowej, jak np. w mieście położonym na Wielkiej Pustyni Indyjskiej, która jest jednym z najsuchszych obszarów na świecie. Tamtejsza technologia pozwala od wieków funkcjonować miastu, w którym średnie roczne opady wynoszą zaledwie 100 - 500 mm.

Cele w języku ucznia
● będę rozumiał/-a znaczenie dostępu do wody pitnej,
● wyjaśnię problem niedoboru wody na świecie, w Polsce, w najbliższej okolicy,
● wyjaśnię zależność między wykorzystywaniem technik gromadzenia deszczówki przez mieszkańców Zimbabwe i/lub Indii a ich sytuacją ekonomiczną,
● zaproponuję rozwiązania, które mogą zwiększyć dostęp do wody pitnej zarówno w krajach globalnego Południa, jak i w Polsce.
Kryteria sukcesu:
● wyjaśnię znaczenie wody dla życia organizmów,
● wymienię co najmniej 5 rozwiązań, jakie można zastosować w sytuacji niedoboru wody w Polsce i w innych miejscach na świecie,
● wymienię 3 pomysły, które mieszkańcy krajów Południa wprowadzają w życie, by zapewnić sobie dostęp do wody w trudnych warunkach klimatycznych.

Podstawowe pojęcia:
woda pitna, deszczówka.

Pytanie kluczowe:
Jak uzyskać wodę do picia tam, gdzie nie ma studni, kranów, jezior i rzek?

Środki dydaktyczne
• dane statystyczne przedstawiające zużycie wody w różnych krajach świata,
• mapa pokazująca dostęp do wody pitnej,
• historia Tias Sibanda z Zimbabwe,
• film pokazujący zbieranie deszczówki w Indiach: http://vimeo.com/74635220,
• karty pracy z materiałami źródłowymi.

Schemat zajęć:
Zadanie na dobry początek
Chętni przygotowują się do lekcji, analizując swoje zużycie wody przez ostatnie 5 dni. W ramach pracy domowej wyliczają jej zużycie dzienne i szacują roczne. Uczniowie i uczennice mogą do wyliczeń wykorzystać kalkulator zużycia wody (http://www.csgnetwork.com/waterusagecalc.html).

Moduł 1. Znaczenie wody dla życia
Czas trwania: 10 minut
Metoda:
● Przypomnienie podczas dyskusji znaczenia wody dla organizmów (to m.in. rozpuszczalnik wielu substancji, środek transportu, zapewnia termoregulację, nadaje turgor komórkom, uczestniczy w przebiegu większości reakcji metabolicznych, płynne środowisko jest niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii).
● Porównanie wyliczonego w domu własnego rocznego zużycia wody z danymi z przykładowych krajów świata (załącznik nr 1).
● Dyskusja na temat efektów powyższego porównania. Ważne pytania, które powinny w niej paść:
a. Jakie źródła zużycia wody uwzględniliście w swoich wyliczeniach? Jakich nie uwzględniliście?
b. Z czego wynikają różnice w rocznym zużyciu wody w różnych krajach na świecie?

Moduł 2. Ograniczony dostęp do wody pitnej
Czas trwania: 10 minut
Metody:
● Przedstawienie mapy świata (załącznik nr 2), obrazującej zasoby wody słodkiej na świecie.
● Dyskusja, podczas której powinny paść następujące pytania:
● Gdzie na świecie znajdują się miejsca, w których łatwo o dostęp do wody słodkiej?
● Gdzie na świecie leżą miejsca, w których jest największy problem z dostępem do wody słodkiej?
● Co to znaczy, że gdzieś nie ma dostępu do wody? Co się kryje za tym sformułowaniem?
● Jakie czynniki utrudniają dostęp do wody?
● Praca z kartą pracy (załącznik nr 3).
● Weryfikacja wykonania zadania – odczytanie przez wybranych uczniów prawidłowo zestawionych opisów oraz wyjaśnienie w podsumowaniu, na czym polega związek przyczyn i skutków w opisanych sytuacjach.

Moduł 3. Rozwiązania pozwalające poprawić dostępność wody pitnej
Czas trwania: 17 minut
Metody:
• Burza pomysłów dotycząca działań ograniczających zużycie wody.
-Uczniowie i uczennice mają za zadanie dokończyć oraz zapisać na karteczce następujące zdanie: Właśnie dowiedziałeś/-aś się, że od jutra przez 3 dni w twojej miejscowości nie będzie wody. Żeby zapewnić sobie jej wystarczający zapas możesz…
- Odczytanie propozycji losowo wybranych uczniów/uczennic.
- Zebranie karteczek od uczniów i uczennic, by móc odwołać się do wyników burzy pomysłów w dalszej części zajęć.
• Praca z materiałami źródłowymi:
• Opcja A. projekcja filmu dotyczącego pozyskiwania deszczówki w Indiach: http://vimeo.com/74635220 oraz praca z kartą pracy do filmu (załącznik nr 4).
- Opcja B. Praca z tekstem źródłowym opowiadającym historię Tiasa z Zimbabwe i zdjęciami przedstawiającymi sposoby na gromadzenie deszczówki (załącznik nr 5) oraz uzupełnienie kart pracy (załącznik nr 6).
• Podsumowanie pracy z materiałami źródłowymi:
- Jakie rozwiązania, które powstały w trakcie burzy pomysłów (punkt 1 modułu 3), można by zastosować w Zimbabwe/Indiach? Od czego to zależy?
- Jakie rozwiązania, które zostały przedstawione w materiałach źródłowych, można wykorzystać w Polsce? W jakich miejscach/okolicznościach?
- W jaki sposób wykorzystanie deszczówki może wpłynąć na ograniczenie zużycia wody w gospodarstwie domowym?

Ewaluacja lekcji
Czas trwania: 3 minuty
• Uczniowie i uczennice mają za zadanie dokończyć i zapisać w zeszycie co najmniej jedno z następujących zdań:
a. Na dzisiejszej lekcji nauczyłam/-em się, że…
b. Zrozumiałam/-em, że…
c. Najtrudniejsze dla mnie było…
d. Chciał(a)bym wiedzieć więcej o:..
• Odczytanie pełnych zdań przez chętnych uczniów.

Praca domowa (1 zadanie do wyboru)
1. Dowiedz się, co to jest nawadnianie kropelkowe. W jaki sposób oparty na nim mechanizm może poprawić sytuację związaną z ograniczonymi zasobami wody? Gdzie korzysta się z tego rozwiązania?

2. Naszkicuj projekt systemu wykorzystującego deszczówkę na terenie twojej szkoły/na działce twoich rodziców / na polu uprawnym twojej rodziny.

3. Opracuj grę planszową, w której wykorzystasz informacje dotyczące rozwiązań, jakie warto stosować w sytuacji niedoboru wody.

Kontynuacja na innych przedmiotach:
○ Chemia (III etap edukacyjny) – 5. Woda i roztwory wodne.
○ Geografia (III etap edukacyjny) – 3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej - zróżnicowanie klimatyczne Ziemi; 10. Wybrane regiony świata - związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi;
(IV etap edukacyjny, zakres podstawowy) - 3. Relacja człowiek-środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój.

Propozycja działania uczniowskiego rozwijającego wątki poruszone na zajęciach
Na podstawie materiałów z zajęć przygotujcie debatę oksfordzką na temat sposobów wykorzystania deszczówki pt. Warto zbierać i wykorzystywać wodę deszczową. Opracujcie argumenty za i przeciw. Zorganizujcie spotkanie w szkole i przeprowadźcie debatę na forum zebranych osób. Zadbajcie o rzetelne podsumowanie dyskusji.

Źródła
○ mapy pokazujące dostępność wody słodkiej oraz wody uzdatnionej do picia http://www.unep.org/dewa/vitalwater/index.html
○ kalkulator zużycia wody - http://www.csgnetwork.com/waterusagecalc.html -
○ film Starożytna pomysłowość w gromadzeniu wody http://www.ted.com/talks/anupam_mishra_the_ancient_ingenuity_of_water_harvesting.html