Fakt czy opinia: jak je odróżnić – część pierwsza

SPOŁECZNE I EMOCJONALNE ASPEKTY UCZENIA SIĘ:
- Umiejętności społeczne.

CELE Z ZAKRESU EDUKACJI GLOBALNEJ:
- zrozumienie wartości i wagi krytycznego myślenia, w tym odróżniania faktów od opinii,
- podważanie stereotypów związanych z krajami globalnego Południa poprzez czytanie i dyskutowanie o przykładach sukcesów i osiągnięć ludzi z krajów globalnego Południa.

CELE Z ZAKRESU JĘZYKA POLSKIEGO:
- umiejętność odróżniania faktów od opinii,
- ocenianie wiarygodności tekstu (przekazu medialnego) poprzez porównanie liczby faktów i opinii,
- rozpoznawanie języka perswazji i sformułowań oceniających.

PORUSZANE ZAGADNIENIA:
- postrzeganie innych krajów i ich mieszkańców,
- stereotypy.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
- pocięta karta pracy "Fakt czy opinia – co jest co?".

CZAS: 45 minut.

WPROWADZENIE
Stańcie w kółku i zagrajcie w grę w górę – w dół. Zasady gry: gracze (dzieci) a) pozostają w pozycji stojącej, jeżeli w zupełności zgadzają się z danym stwierdzeniem; b) uginają kolana, jeżeli tylko częściowo się z nim zgadzają i c) klękają, jeżeli w ogóle się z nim nie zgadzają.

Najpierw zadaj następujące pytania:
- kto czyta gazety?
- kto czyta czasopisma (magazyny)?
- kto ogląda wiadomości w telewizji?
- kto sprawdza wiadomości w internecie?
- kto sprawdza wiadomości na fejsie (facebooku)?
- kto w ogóle nie sprawdza wiadomości?

Następnie zadaj pytania, które odnoszą się do innych krajów:
Skąd czerpiesz wiedzę o tym, co dzieje się w innych krajach (na świecie)?
Czy źródło twojej wiedzy to:
- telewizja?
- radio?
- gazety?
- internet?
- bezpośrednie relacje świadków zdarzeń?
- czy uważasz, że to, co czytasz w gazetach lub słyszysz w radiu, jest zawsze prawdą?
- czy sądzisz, że wszystko, co jest przedstawione w wiadomościach, jest prawdą?

Następnie przedyskutujcie swoje spostrzeżenia na forum klasy, wykorzystując następujące pytania pomocnicze:
- jak można ustalić, co jest prawdą, a co nie?
- jak można sformułować wyważoną opinię?
- jak można znaleźć informacje na ten sam temat prezentujące odmienne punkty widzenia?

Spiszcie spostrzeżenia i wnioski na tablicy lub flipcharcie, by później móc łatwo się do nich odwołać, wykonując ćwiczenie poświęcone umiejętnościom korzystania z mediów. Powiedz dzieciom, że na kolejnych zajęciach będziecie czytać fragmenty artykułów (wycinki z gazet), natomiast na dzisiejszych zajęciach skupicie się na zrozumieniu różnic między faktem a opinią.

DYSKUSJA
Zapytaj dzieci, co rozumieją przez słowa „fakt” i „opinia”. Przedyskutujcie to na forum klasy i spiszcie wasze definicje na tablicy – będą one wam potrzebne w dalszej części zajęć. Następnie spytaj dzieci, dlaczego umiejętność dostrzegania różnicy między faktem a opinią jest tak ważna.

Wykorzystaj następujące kwestie w waszych rozważaniach:
- Fakt jest niepodważalny – ma lub miał miejsce w rzeczywistości.
- Fakt pozostaje niezmienny, niezależnie od tego kto o nim mówi.
- Prawdziwość faktu można sprawdzić; istnieją dowody potwierdzające jego prawdziwość.
- Kiedy używamy słów: "Myślę, że..." lub "Sądzę, że..." wskazujemy na to, że przedstawiamy własne opinie, a nie fakty. Wyrażanie opinii, nie poprzedzone słowami takimi jak "Według mnie..." lub "Uważam, że...", może być próbą zaprezentowania własnego zdania jak twardego faktu.
- Użycie przymiotników takich jak "wspaniały", "dobry", "zły", "najlepszy", "najgorszy" sugeruje wyrażenie osobistej i subiektywnej oceny jakości omawianych rzeczy lub produktów. Te przymiotniki wskazują na to, że opinia jest przedstawiona jako fakt.
- Użycie słów uogólniających, np. "wszyscy", "wszystko", "zawsze", jest częściej spotykane w kontekście wyrażania
opinii i przypuszczeń niż faktów.
- Fakty są niepodważalne i istnieją niezależnie od naszej o nich opinii, jednakże można je interpretować i w ten sposób tworzyć (formułować) własne opinie. Ludzie mogą mieć różne opinie w zależności od wartości, które wyznają i tego, co uważają za ważne w życiu.
- Ludzie, przedstawiając swoje opinie jako fakty, manipulują nami i są w stanie przekonać nas do własnych racji. Jeżeli sam lub sama nie znasz faktu, jesteś podatna(y) na manipulację.

Następnie rozdaj dzieciom karty pracy: "Fakt czy opinia – co jest co?". Dzieci pracują w parach lub grupach trzyosobowych. Mają za zadanie ustalić, które stwierdzenia są faktami, a które opiniami, a następnie ułożyć wycięte karteczki na dwóch kupkach.

Ważna uwaga: stwierdzenia na załączonej karcie pracy można zmienić i przystosować do wiedzy i zainteresowań konkretnej grupy uczniów i uczennic.

DALSZE POMYSŁY DO WYKORZYSTANIA PO ZAJĘCIACH:
- Przedyskutujcie odpowiedzi na forum klasy. Zapytaj dzieci, co pomogło im zdecydować, które stwierdzenie jest faktem, a które opinią. Poproś ochotników, by podali przykłady stwierdzeń zarówno faktów jak i opinii dotyczących innych krajów. Przedyskutujcie przedstawione propozycje.

Scenariusz przygotowany na podstawie materiałów Leeds Development Education Centre: "Fact or opinion", w: "Is globalisation helping the world communicate?", 2005.