Cel ogólny:
uświadomienie znaczenia wody w życiu codziennym, ukazanie problemów z dostępem do wody pitnej na przykładzie Ghany i motywowanie do oszczędzania wody
Cele szczegółowe:
Uczennica/uczeń:
• wyjaśnia, do czego używamy wodę w codziennym życiu,
• uświadamia sobie znaczenie wody w życiu człowieka i organizmów żywych,
• wie, dlaczego Ziemia nazywana jest niebieską planetą,
• wskazuje i nazywa zbiorniki wodne (oceany, morza, rzeki, jeziora) na globusie,
• zna proporcje wody słodkiej i słonej na Ziemi,
• potrafi wskazać Ghanę na mapie Afryki,
• wyjaśnia konsekwencje braku dostępu do wody pitnej w Ghanie,
• szacuje objętość naczyń i mierzy objętość,
• doświadcza, ile waży woda,
• wie, że woda w kranie jest dobrem, o które trzeba dbać,
• rozumie konieczność oszczędzania wody i wie, jak to robić,
• potrafi współpracować w grupie.
Miejsce: sala lekcyjna z wolną przestrzenią na środku oraz stanowiskiem do pokazu, krzesła ustawione pod ścianami
Materiały: globus, konturowa mapa Afryki, przygotowany zestaw do pokazu (naczynie, np. wiadro lub miska z 13 litrami wody, litrowa lub półlitrowa kuchenna miarka do wody oraz dwa naczynia mieszczące ok. 300 i 150 ml, łyżeczka lub pipeta), powielony dla grup załącznik nr 1 lub jedna kopia załącznika pocięta na pojedyncze butelki oraz napisy, przezroczysta butelka litrowa, naczynia różnych kształtów i pojemności (np. słoiki, miseczki, butelki), materiały plastyczne w zależności od wyboru formy pracy (kredki, mazaki, duże arkusze papieru na plakat lub kodeks, błękitny papier i szablony do odrysowania kropelek, taśma klejąca dwustronna)
Przebieg zajęć
Ziemia – niebieska planeta
Zajęcia zacznij pytaniem: „Kto mył się dziś rano, kto mył buzię, ręce, zęby?” Następnie zapytaj, skąd dzieci miały wodę do mycia. Na to pytanie dzieci mogą zareagować zdziwieniem, przecież woda leci z kranu. Bardziej dociekliwi mogą powiedzieć, że pochodzi z rzek lub studni. Wyjaśnij, że nie wszędzie na świecie ludzie mają wodę w kranach, a także łazienki z prysznicem, pralki, zmywarki. To dziwne, bo przecież na Ziemi jest mnóstwo wody. Dlatego Ziemię nazywa się czasem niebieską planetą. Podaj uczniom globus i poproś, aby sprawdzili, czy więcej jest lądów czy oceanów. Zapytaj, czy woda morska nadaje się do picia albo podlewania roślin i dlaczego. Wprowadź pojęcie wody słonej i słodkiej. Dla młodszych dzieci możesz przygotować naczynia ze słodką i słona wodą (do pierwszego naczynia wsyp cukier, a do drugiego sól). Zapytaj, jaka jest woda w morzu, a jaka w rzekach czy jeziorach. Poproś, aby dzieci sprawdziły teraz na globusie, czy rzeki i jeziora zajmują dużo miejsca w porównaniu do oceanów.
Doświadczenie – rozróżnianie wody słodkiej i słonej
Zakomunikuj, że za chwilę pokażesz niezwykle ciekawe porównanie, które pokaże, ile na Ziemi mamy wody słodkiej nadającej się do picia. W wiadrze, misce lub dużych baniakach przygotuj 13 litrów wody. Ilość ta symbolizuje całkowite zasoby wodne Ziemi. Następnie za pomocą miarki kuchennej odlej do przezroczystego pojemnika 400 ml wody. Ta ilość to woda słodka, na którą składają się lodowce i pokrywa lodowa, wody powierzchniowe oraz podziemne. Rozlej teraz wodę słodką do kolejnych naczyń w ilościach: 273 ml (tj. więcej niż szklanka) – ta ilość symbolizuje wodę zgromadzoną w lodowcach i pokrywie lodowej, 125 ml (tj. pół szklanki) – wody podziemne, 1,2 ml (ok. 1/5 łyżeczki wody – łyżeczka ma pojemność 5 ml, możesz ilość tę odmierzyć pipetą lub strzykawką dołączaną do syropów dla dzieci) – wody powierzchniowe (jeziora, rzeki, mokradła). To właśnie te kilka kropli na łyżeczce to woda, której używamy w codziennym
życiu, z której korzystają zwierzęta i którą wykorzystują rolnicy do nawadniania pól. „Woda słodka na powierzchni lądów występuje raczej w niedostatecznej ilości. Zaledwie 3% całkowitej objętości wody na Ziemi to woda słodka. Wody słodkie w 68% zmagazynowane są w lodach i lodowcach. Pozostałe 30% wód słodkich znajduje się pod ziemią. Powierzchniowe zasoby słodkiej wody, w rzekach czy jeziorach, wynoszą około 93 000 km3, co stanowi zaledwie 0,007% całkowitych zasobów wodnych Ziemi. A mimo to rzeki i jeziora są podstawowym źródłem wody w codziennym życiu człowieka”.
źródło: http://ga.water.usgs.gov/edu/watercyclepolish.html
Po zakończeniu pokazu odstaw naczynia na bok, będą potrzebne w dalszej części zajęć.
Ghana
Wyjaśnij, że w wielu miejscach na świecie wody w rzekach jest niewiele albo woda w nich jest bardzo zanieczyszczona i właściwie nie nadaje się do picia, nie ma też studni z czystą wodą. Ludzie mieszkający w takich miejscach znacznie bardziej niż my szanują wodę, bo mają jej niewiele. Jednym z krajów, gdzie nie wszyscy mieszkańcy mają czystą wodę w kranie czy w studni przy domu, jest Ghana. Rozłóż mapę polityczną mapę Afryki lub świata i wskaż na niej Ghanę.
Do czego potrzebujemy wody?
Zwróć uwagę dzieci na różnice w poziomie życia w Ghanie. Wyjaśnij, że Ghanijczycy – tak jak my – mieszkają w zwyczajnych domach, z przestronnymi pokojami, kuchnią, łazienką z dostępem do ciepłej wody i elektryczności, wyposażonych w sprzęt elektroniczny. Ale są też tacy, którzy nie żyją w tak komfortowych warunkach, a po wodę muszą chodzić do rzeki albo do studni położonej na drugim końcu wsi. Poproś uczniów, by wyobrazili sobie (albo przypomnieli sobie) sytuację, w której przez 2–3 dni w kranach w ich łazience i kuchni nie ma wody, bo pękła rura wodociągowa. Podziel uczniów na 4–5 osobowe grupy, rozdaj kartki makulaturowe do notatek i poproś, aby hasłowo opisali, jak zmienia się ich życie w ciągu tych dni (np. noszenie wody z beczkowozu, kupno wody butelkowanej, mniejsze zużycie naczyń – herbatę pijemy ciągle w tym samym kubku, trudności w praniu, sprzątaniu, wodę w toalecie spuszczamy rzadziej, nie podlewamy kwiatków, myjemy się znacznie oszczędniej lub chodzimy umyć się do kogoś innego). Na wykonanie zadania przeznacz maksymalnie 5 minut, a następnie poproś o zaprezentowanie wyników.
Wyjaśnij, że każdy z nas w Polsce zużywa średnio 150 litrów wody dziennie. W razie potrzeby wprowadź pojęcie „litra”. Poproś, aby uczniowie wyobrazili sobie 100 półtoralitrowych butelek z wodą (pokaż dzieciom półtoralitrową butelkę wypełnioną wodą). Następnie rozdaj grupom powielony załącznik nr 1 i poproś, aby zastanowiły się i zaznaczyły, ile wody zużywamy do czynności wymienionych pod narysowanymi butelkami. Możesz również tę część przeprowadzić wspólnie z całą klasą. W tym celu przygotuj 100 kartoników z rysunkiem butelki oraz podpisy. Rozłóż na podłodze napisy i poproś, aby uczniowie wspólnie uzgodnili, ile butelek położyć przy każdej z czynności. Poproś dwóch ochotników o rozkładanie butelek zgodnie z sugestiami kolegów. Gdy dojdzie do porozumienia i wszystkie butelki zostaną rozłożone, zweryfikuj pracę uczniów. Wyjaśnij, że do gotowania i picia zużywamy wodę tylko z 3 butelek, a do spłukiwania toalety aż 21. Reszta jest zużywana do codziennej toalety osobistej (7) i kąpieli (37), a także prania (17), zmywania naczyń (5), sprzątania (5) i innych czynności takich jak podlewanie roślin w domu. Naszykuj wypełnione wodą naczynia o różnych kształtach i rozmiarach. Poproś dzieci, by oszacowały, w którym naczyniu jest wody najwięcej, a w którym najmniej, albo by ustawiły naczynia w kolejności od tych, które zawierają najwięcej wody, do tych, gdzie wody jest najmniej. Pokaż litrową butelkę wody. Poproś o wskazanie tego naczynia lub tych naczyń, gdzie również znajduje się litr wody. Sprawdźcie poprawność wykonania zadania za pomocą miarki kuchennej lub innego przezroczystego naczynia (pozwól uczniom samodzielnie wymyślić sposób odmierzania wody w naczyniu bez miarki).
Czy woda jest ciężka?
Na zakończenie zabawy z wodą poproś o wlanie do wiadra lub kanistra 5 litrów wody. Poproś, aby każde z dzieci przeniosło naczynie z wodą na odległość kilku kroków. Czy to było trudne zadanie, czy woda jest ciężka? Wyjaśnij, że mnóstwo ludzi na świecie, s zczególnie kobiety i dzieci, spędza kilka godzin dziennie, transportując wodę ze studni lub rzeki do domu. Przyniesiona z daleka woda musi wystarczyć całej rodzinie do wszystkich codziennych czynności. Wykorzystuje się również deszczówkę. Zapytaj, czy w Polsce także wykorzystujemy deszczówkę i do czego. Przeczytaj fragment tekstu z bloga Oli Antonowicz, działaczki Polskiej Zielonej Sieci, organizacji zajmującej się ekologią i pomocą rozwojową:
„Jutro nic nie masz w planie, cały dzień w domu w VakpoTodzi (wieś na południowym wschodzie Ghany). Postanawiasz posiedzieć do późna, bo przecież jutro nie musisz wstawać rano. (…) Oczywiście plany spania do południa nie powiodły się. Do drugiej w nocy pod twoim oknem darła się koza. Jak już udało się zasnąć, to zaczęły piać koguty. Też pod oknem. Bo tam cień. No to wstałeś. (…) Co ty będziesz robił cały dzień? Pozamiatałeś naokoło domu. Posprzątałeś w środku. Może sobie pranie zrobisz? Deszcz zaczyna padać – trzeba wystawić wiadro i miski na deszczówkę. Dzieciaki sąsiadki stoją w ubraniach na deszczu. Ty pod daszkiem, patrząc, jak twoje wiadro napełnia się wodą. Po krótkim namaczaniu dzieci zdejmują ciuszki, mama je namydla w tym deszczu – dzieci się piorą. Mama bierze wiadro napełnione deszczówką i z rozmachem wylewa na dzieci, które stoją na progu domu. Ot, przy okazji podłoga się w domu umyje mydlinami z dzieci. Wiesz, że to ogromna bieda, ale przez moment myślisz sobie, jakie tu jest wszystko proste. Gdy deszcz ustaje, robisz sobie pranie, które wywieszasz na chwilowe słońce – jeszcze będzie dziś padać raz, więc i tak zaraz będziesz je ściągać. Tymczasem wodą z prania myjesz też podłogę w domu. A co. Obserwacja sąsiadów nie idzie w las”.
źródło: http://globalnepoludnie.pl/Nic-sie-nie-dzieje-zwykly-nudny
Zapytaj, czego Ola nauczyła się od sąsiadów z Ghany. A czego my możemy się od nich nauczyć? W jaki sposób możemy oszczędzać wodę? Stwórzcie wspólny kodeks obchodzenia się z wodą, plakat na ten temat lub kropelki-przypominajki do przyklejenia w łazience i kuchni.
Dostęp do wody
oprac.: Gosia Świderek
Już nawet przedszkolaki wiedzą, że należy oszczędzać wodę. Czy jednak ta wiedza powoduje trwałą zmianę postaw? Średnio w Polsce każdy z nas zużywa w codziennym życiu około 150 litrów wody na dobę (z czego 1/5 tracimy spłukując toaletę, a w wielu krajach ta ilość wody, którą my w ten sposób marnujemy, musi wystarczyć na cały dzień do wszystkich czynności). Mając na co dzień wodę w kranie, nie zastanawiamy się nad konsekwencjami niedoboru wody czy złej jakości wody. Z raportu OECD („OECD Environmental Outlook to 2050: The Consequences of Inaction”) wynika, że zapotrzebowanie na wodę pitną na świecie wzrośnie do 2050 roku o 55% i do tego czasu ponad 40% światowej populacji może odczuć jej niedobór. Dziś blisko 800 milionów osób nie ma dostępu do czystej wody. Nie tylko popyt na wodę będzie rósł, ale, co gorsza, podaż czystej słodkiej wody zmaleje ze względu na postępujące zmiany klimatu (mniejsze i mniej regularne, a zarazem gwałtowne opady, wzrost temperatur, topnienie lodowców i zmiany przepływu rzek). Autorzy raportu twierdzą, że w świetle konkurujących ze sobą potrzeb scenariusz podstawowy nie przewiduje możliwości zwiększenia ilości wody przeznaczonej do nawadniania obszarów rolnych.
Przekraczane będą poziomy przepływów nienaruszalnych, co stworzy zagrożenie dla ekosystemów. W wielu regionach wyczerpywanie się zapasów wód podziemnych może stanowić największe zagrożenie w kontekście dostaw wody dla rolnictwa i obszarów miejskich. Według prognoz, w większości regionów zwiększy się poziom zanieczyszczenia substancjami biogennymi pochodzącymi ze ścieków komunalnych i rolnictwa, co pociągnie za sobą zwiększenie eutrofizacji wód i zmniejszenie ich bioróżnorodności. Choć bardzo cieszy osiągnięcie 7. Milenijnego Celu Rozwoju (ograniczenie o połowę ilości ludzi żyjących bez stałego dostępu do źródeł wody pitnej), to pamiętać należy, że wciąż 11% ludności świata (783 mln osób) żyje bez stałego dostępu do wody pitnej i jest zależne od niechronionych źródeł, czyli jezior, rzek i strumieni. Ci ludzie zmuszeni są do korzystania z zanieczyszczonej wody zarówno do prania, sprzątania i mycia, jak i picia oraz gotowania. Problem ten dotyczy szczególnie mieszkańców Oceanii i Afryki Subsaharyjskiej, gdzie odsetek ten wynosi odpowiednio 45% i 39% („Millennium Development Goals Report 2012”). Problem dostępu do wody przekłada się bezpośrednio na:
• stan zdrowia ludności, a szczególnie dzieci – choroby biegunkowe zabijają więcej dzieci niż AIDS czy malaria, a dałoby się je łatwo ograniczyć, podnosząc poziom higieny poprzez dokładne mycie rąk;
• gorsze wykształcenie dzieci i mniejsze możliwości rozwojowe kobiet, które zazwyczaj są odpowiedzialne za dostarczanie wody;
• biedę, brak żywności – w wielu krajach Globalnego Południa wydatki na wodę stanowią sporą część budżetu domowego, przez co brakuje pieniędzy m.in. na edukację dzieci, opiekę zdrowotną, lepszą żywność czy inwestycje w rozwój;
• zagrożenie głodem, ponieważ rolnictwo jest największym konsumentem wody słodkiej na świecie i pochlania aż 70% jej zużycia, więc gdy brakuje wody, brakuje również żywności;
• wolniejszy rozwój społeczno-gospodarczy państw – kobiety z najuboższych krajów poświęcają dużo czasu na zdobywanie wody oraz opiekę nad chorymi (choroby wywołane m.in. brudną wodą), przez co nie mogą podjąć pracy poza domem, ze względu na choroby dzieci opuszczają lekcje, a dorośli nie pracują. Z problemem tym wiążą się również inne, np. konflikty o wody transgraniczne, prywatyzacja ujęć wody, postępująca urbanizacja połączona z niedoinwestowaniem w infrastrukturze wodno-sanitarnej i odpadowej, migracje w poszukiwaniu lepszych miejsc do życia, wielkie tamy na rzekach odcinające ludność od zasobów wody. Oszczędzając wodę na co dzień, chronimy nie tylko (bardzo skromne) zasoby wody w Polsce, ale przede wszystkim wpływamy na jakość środowiska nie tylko w najbliższym otoczeniu, ale na całym świecie. Ograniczając swoje zapędy konsumenckie, oszczędzając energię, jedząc mniej mięsa, oszczędzając papier, chronimy środowisko (w tym klimat), a co za tym idzie – zasoby wodne na całym świecie.
Praca domowa
Słodkiej czystej wody mamy na Ziemi naprawdę mało, dlatego powinniśmy ją oszczędzać i nie zanieczyszczać jej. Pamiętaj o zakręcaniu wody w kranie podczas mycia zębów, kąp się pod prysznicem zamiast w wannie pełnej wody, nie marnuj wody do zabawy. Namów do oszczędzania wody całą rodzinę. Przez tydzień postarajcie się oszczędzić jak najwięcej wody. Za każde właściwe zachowanie swojei domowników możesz pokolorować na niebiesko jedną kropelkę. Ile kropelek uda Wam się „zaoszczędzić”? Mam nadzieję, że w kolejnych tygodniach wciąż będziecie pamiętać o oszczędzaniu wody.
Bibliografia
• Akcja dla Globalnego Południa, http://globalnepoludnie.pl
• Dla klimatu przeciw ubóstwu, wyd. PZS, Kraków/Szczecin 2010, http://dlaklimatu.pl/IMG/pdf/P_Brochure_WEB-2.pdf
• OECD Environmental Outlook to 2050: The Consequences of Inaction, http://www.oecd.org/env/environmentalindicatorsmodellingandoutlooks/oecdenvironmentaloutlookto2050theconsequencesofinaction.htm
• Dostęp do wody i sanitariatów, strona Polskiej Akcji Humanitarnej, http://pah.org.pl/opah/125/woda_i_sanitariaty
• Global Hunger Index 2011, http://www.ifpri.org/publication/2011-global-hunger-index
• Human Development Report 2011. Sustainability and Equity: A Better Future for All, wyd.
• UNDP, Nowy Jork 2011, http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete.pdf
• Jean-Pascal van Ypersele, „Zmiany klimatyczne uderzają w najsłabszych” [w:] Zmiany
• klimatyczne – impas i perspektywy. Punkt widzenia krajów Południa, wyd. PAH, Warszawa
• 2010, http://pdsc.pl/images/stories/publikacje/ksiazki/zmiany_klimatyczne.pdf
• Strona Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, http://ga.water.usgs.gov/edu/watercyclepolish.html
• Jędrzej Winiecki, „Bulwa belzebuba” [w:] „Polityka”, 4 listopada 2009, http://www.polityka.pl/historia/249599,1,bulwa-belzebuba.read
• Jędrzej Witkowski (red.), Cały świat w klasie, Warszawa 2011.
• The Millennium Development Goals Report 2012, http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Resources/Static/Products/
Progress2012/English2012.pdf
• United Nations Millennium Development Goals Indicators, http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Data.aspx
• Farhana Sultan i Alex Loftus, Prawo do wody w perspektywie politycznej, gospodarczej i społecznej, PAH, Warszawa 2013, http://pah.org.pl/m/3220/PAH_prawo%20do%20wody.pdf
• Prawo do wody (materiały dla nauczycieli), praca zbiorowa, PAH, Warszawa 2011, http://www.pah.org.
pl/m/1263/Prawo%20do%20wody.zip