Cel zajęć: uświadomienie uczennicom i uczniom negatywnych stron butelkowania wody
Cele szczegółowe:
Uczennica/uczeń:
• rozumie wpływ swoich wyborów konsumenckich na przyrodę i sytuację krajów Globalnego Południa,
• uświadamia sobie istnienie i funkcjonowanie strategii marketingowych oraz uczy się, jak oprzeć się ich wpływowi,
• rozumie, że ludzie produkują ogromne ilości odpadów i stanowi to poważny problem ekologiczny,
• uświadamia sobie, jaką rolę odgrywa woda w życiu człowieka,
• zdaje sobie sprawę z ilości produkowanych przez siebie odpadów,
• uświadamia sobie wpływ każdego człowieka na stan środowiska,
• potrafi krytycznie ocenić swoje codzienne zachowania konsumenckie,
• kształtuje wyobraźnię,
• doskonali umiejętność pracy w grupie i dyskutowania,
• kształtuje umiejętności plastyczne.
Miejsce: sala lekcyjna, opcjonalnie z z rzutnikiem multimedialnym i dostępem do Internetu.
Materiały: 4 pełne butelki niegazowanej wody źródlanej różnych marek, pusta plastikowa butelka wypełniona wodą z kranu, losy z cyframi 1–5 (mogą być zrobione z zakrętek od butelek po wodzie, w których wnętrzu zapisujemy cyfrę), kartki papieru, kredki, flamastry, nożyczki, kilka starych gazet, klej lub taśma klejąca, 5 jednorazowych kubków, tablica, kreda
Przebieg zajęć
Zajęcia rozpoczynamy zapytaniem uczniów, czy często zdarza im się pić wodę butelkowaną. W jakich okolicznościach? Czy mają swoje ulubione wody? Widzą między nimi różnice? Prawdopodobnie uczniowie będą kojarzyli butelkowaną wodę jako lepszą i zdrowszą alternatywę dla kolorowych gazowanych napojów, nie widząc negatywnych stron jej spożywania. Zapewne będą potrafili wymienić kilka marek butelkowanej wody, które wydają im się lepsze (bo bardziej masowo reklamowane) od innych. Następnie na biurku lub ławce ustawiamy rzędem cztery butelki różnych popularnych marek niegazowanej wody butelkowanej oraz piątą nieoznakowaną butelkę, w której znajdować się będzie woda z kranu (Zgodnie z wynikami badań nie ma w Polsce miasta, w którym picie wody z kranu byłoby niebezpieczne. Są jednak miejsca np. Katowice, Kraków, część dzielnic Warszawy, w których woda kranowa jest mniej smaczna niż w innych. Jeśli zajęcia prowadzone są w takim właśnie miejscu, dobrze ją wcześniej przegotować, użyć kranu z filtrem lub darmowej wody oligoceńskiej z otwartych punktów poboru). Ważne, żeby nie były to marki wody wysoko zmineralizowanej, ale tzw. źródlanej, o niskiej zawartości minerałów (np. Arctic, Kropla Beskidu, Żywiec, Primavera, Ustronianka, Nestlé Aquarel). Każdą z butelek oznaczamy inną cyfrą od 1 do 5. Przed butelkami stawiamy plastikowe kubki oznaczone takimi samymi cyframi. Rozdajemy uczniom losy z wypisanymi cyframi 1–5. Osoba, która wyciągnęła cyfrę 1, dobiera się w grupę z innymi osobami posiadającymi cyfrę 1, osoba z cyfrą 2 – z uczniami posiadającymi cyfrę 2 itd. Docelowo klasa powinna zostać podzielona na 5 grup liczących mniej więcej tyle samo osób. Każdej grupie rozdajemy po jednej butelce wody (czterem pierwszym grupom – markowej, grupie piątej – kranowej), kartki papieru, kredki lub flamastry, stare gazety i nożyczki. Poproś, żeby uczniowie wyobrazili sobie, że są specjalistami od kampanii reklamowych. Właśnie planują wprowadzenie na rynek nowej wody butelkowanej. Mają przygotować atrakcyjną, zachęcającą do kupna nazwę oraz zaprojektować etykietę. Mogą w tym celu użyć kredek i flamastrów, ale też elementów (zdjęć, rysunków, napisów), które znajdą w gazetach i które będą mogli zestawić w formie kolażu. Na początku pracy podchodzimy do grupy, której przypadła woda z kranu, i prosimy, żeby przygotowując nazwę i etykietę, nie ukrywali, że woda pochodzi z kranu, ale zamienili ten fakt na pozytywny (np. nazywając swoją wodę np. „Grosik”, „Kranowa perła” itp.). Po przygotowaniu etykiet uczniowie wszystkich grup przyklejają je do butelki swojej wody (oryginalną można usunąć lub ją zakleić). Teraz każda grupa wybiera spomiędzy siebie „przedstawiciela handlowego”, który na forum będzie zachwalał zdrowotne i smakowe walory wody wymyślonej przez swoją grupę. Pozostali uczniowie oceniają, która „kampania” wydaje im się najbardziej przekonująca i którą z pięciu wód zdecydowaliby się kupić. Pytamy uczniów, czy uważają, że ich wybór był podyktowany faktycznymi walorami wody, czy też pomysłowością i siłą argumentacji swoich kolegów i koleżanek przygotowujących „kampanię”. Dyskutujemy chwilę o argumentach grupy „sprzedającej” wodę z kranu.
Czy faktycznie woda kranowa jest gorsza od butelkowanej?
Zapewne większość uczniów tak właśnie będzie sądzić. Aby to sprawdzić, wyłaniamy spośród uczniów troje ochotników, których sadzamy na środku sali i zawiązujemy im oczy. Podajemy im kubki z cyframi 1–5 w przypadkowej kolejności. Uczniowie mają zgadnąć, który z pitych przez nich płynów to woda pochodząca z kranu. Prawdopodobnie będą mieli problem ze wskazaniem właściwej. Uczniowie wracają na swoje miejsca. Tłumaczymy im, na czym polega różnica między wodą mineralną a źródlaną. Ta ostatnia posiada bardzo niewielką ilość minerałów, a często jest wręcz gorszej jakości od tej, którą możemy znaleźć w kranach. W wielu kupowanych przez nas wodach znajduje się więc de facto woda równająca się pod względem smakowym i zdrowotnym wodzie z kranu. Możesz przytoczyć wyniki badania przeprowadzonego w 2009 roku przez Marketing Corporation. Okazało się wówczas, że 47,8% wody butelkowanej pochodzi z miejskich wodociągów.
źródło: http://ulicaekologiczna.pl/zdrowe-jedzenie-odzywianie/5-powodow-dla-ktorych-nie-powinnismy-picbutelkowanej-wody/
Jednak koncerny produkujące butelkowane wody nie przyznają się do tego, bo klienci, zdawszy sobie sprawę z oszustwa, przestaliby ją kupować. Kuszą więc klientów kampaniami reklamowymi mającymi sugerować, że woda, którą kupujemy w sklepie, jest lepsza, zdrowsza i smaczniejsza niż ta, którą możemy znaleźć w swoich domach. Tymczasem kupując wodę butelkowaną, zapłacimy 500 razy więcej, niż pijąc wodę z miejskich wodociągów. Zwróć uwagę uczniów, że produkcja 1 litra wody wynosi zaledwie 1 gr, reszta wydawanej w sklepie kwoty to pozostałe koszty, takie jak butelka z zakrętką i etykietą, koszty magazynowania, prąd, płace, transport, koszty i zysk sklepu oraz podatek VAT. Kupowanie butelkowanej „kranówy” jest jednak nie tylko nieekonomiczne, ale ma też wpływ na środowisko.
Zapytaj uczniów:
• W jakich opakowaniach najczęściej sprzedawana jest woda?
• Z czego zrobione są butelki PET?
• Co trzeba zrobić, żeby wyprodukować butelkę?
• Czy pochłania to dużo energii?
• A co z etykietą? Z czego jest zrobiona? Czy jest ekologiczna? (Zwróć uwagę, że coraz częściej papierowe naklejki wypierane są przez termokurczliwe foliowe etykiety, które utrudniają recykling.)
• W jaki sposób butelkowana woda trafia do sklepów, jak jest transportowana?
• Co się dzieje z butelkami po tym, jak wyrzucimy je do kosza? Jak długo rozkłada się butelka PET? (Plastikowe butelki PET rozkładają się od 400 do 1000 lat, a ich miliardy zalegają na wysypiskach śmieci na całym świecie, gdyż odzyskiwana jest ok. 1/5 zużytych butelek.)
Butelkowanie wody łączy się nie tylko z koniecznością zużycia ogromnej ilości energii i surowców na wyprodukowanie opakowań i transport, często z odległych rejonów kraju, a nawet świata (w restauracjach i sklepach można kupić wody francuskie, hiszpańskie, włoskie, norweskie, brytyjskie, gruzińskie, a nawet z Fidżi – wyspiarskiego kraju położonego na wschód od Australii w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego). Transport wody jest nie tylko bardzo kosztowny (woda jest przecież ciężka), ale przede wszystkim nieekologiczny. Podczas transportu spalane jest paliwo, ciężarówki zanieczyszczają powietrze, hałasują, potrzebują dróg itd.
Najlepiej, jeśli wnioski z dyskusji ujmiemy w formie mapy myśli utworzonej na połowie tablicy, gdzie każdy uczeń będzie mógł dopisywać swój pomysł na argument, dlaczego butelkowanie wody nie jest dobrym pomysłem. Może ona docelowo wyglądać tak:
Warto przedstawić uczniom problem obrazowo, wspominając na przykład, że wyprodukowanie wody butelkowanej konsumowanej rocznie przez samych tylko obywateli Stanów Zjednoczonych łączy się z koniecznością wykorzystania takiej ilości paliwa, która wystarczyłaby do napędzenia 100 tysięcy samochodów przez rok. Polacy z kolei wyrzucają rocznie 2 miliardy 750 milionów butelek. To tyle, że gdyby ułożyć je jedną na drugiej, to przekroczyłyby dwukrotnie odległość między Ziemią a Księżycem. Po zakończeniu omawiania ekologicznych konsekwencji picia wody butelkowanej wyjaśnij, że w żaden sposób zajęcia nie miały na celu zniechęcić ich do picia wody w ogóle, a tylko do krytycznego spojrzenia na kupowanie wody butelkowanej. Czysta woda jest najzdrowszym i najwłaściwszym napojem dla człowieka w każdym wieku. Porozmawiaj z uczniami o roli wody w funkcjonowaniu organizmu człowieka. Niestety, nie wszyscy ludzie mają do niej dostęp. W wielu regionach świata dostęp do czystej wody jest dużym problemem. Obecnie blisko 800 milionów osób nie ma dostępu do czystej wody, ok. 45% mieszkańców Oceanii i 39% mieszkańców Afryki Subsaharyjskiej żyje bez stałego dostępu do wody pitnej (Millennium Development Goals Report 2012). Problem ten występuje zarówno na terenach o suchym klimacie, jak również w regionach często nawiedzanych przez powodzie, które powodują zniszczenie i zanieczyszczenie studni. Niestety, problem pogłębia się, szacuje się, że do 2050 roku 40% ludzi na świecie może odczuć niedobór wody. Przyczyną tego są m.in. zmiany klimatu. Ich skutkiem są m.in. dłuższe i bardziej suche lata, ekstremalne zjawiska pogodowe (np. ulewne deszcze powodujące powodzie), zanikanie górskich lodowców, które latem zasilały rzeki (więcej na temat skutków zmian klimatu w scenariuszu pt. „Świat za 50 lat. Prognozowane skutki ocieplenia klimatu”). Zmiany klimatu związane są z emisją do atmosfery gazów cieplarnianych , np. dwutlenku węgla, który powstaje m.in. podczas produkcji opakowań oraz transportu wody. Kupując wodę butelkowaną, mamy więc pośredni wpływ na zmiany klimatu oraz, co za tym idzie, na dostęp do wody. Na zakończenie zajęć poproś uczniów o uzupełnienie drugiej mapy myśli, zatytułowanej: „Co mogę zrobić?”. Uczniowie proponują swoje rozwiązania dotyczące problemu butelkowania wody. Przykładowe odpowiedzi poniżej.
Na zakończenie i podsumowanie wyświetl ośmiominutowy film pt. Historia wody butelkowej (Story of bottled water), dostępny tutaj: http://ww.youtube.com/watch?v=56MACTszsxA
Jeśli w filmie pojawiły się inne niż na Waszych mapach myśli problemy związane z butelkowaniem wody oraz pomysły na ich rozwiązanie – dopiszcie je. W ramach pracy domowej (albo lekcji plastyki) zaproponuj uczniom, by stworzyli ze zużytych butelek oryginalne bidony, w których będą mogli przynosić do szkoły wodę. Bidony możecie ozdobić naklejkami ze zmywalnej folii, ozdobnych taśm klejących, a nawet uszyć ze starej bluzy lub kolorowej skarpety pokrowiec.
Bibliografia
• Film Flow: For Love of Water, 2008
• Film Historia wody butelkowej (Story of bottled water), http://ww.youtube.com/watch?v=56MACTszsxA
• Jacek Krajl, 5 × NIE dla butelkowanej wody, http://ulicaekologiczna.pl/zdrowe-jedzenie-odzywianie/5-powodowdla-ktorych-nie-powinnismy-pic-butelkowanej-wody
• Piję wodę z kranu, http://pijewodezkranu.com
• „Pijmy dobrą wodę z kranu”, http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/opinie/20130903/pijmy-dobra-wode-z-kranu
• Arkadiusz Bartosiak, Woda nabita w butelkę, http://wiecejtlenu.pl/2008/04/24/nasz-tekst-w-przekroju/
• http://www.gloswielkopolski.pl/artykul/922123,wpoznaniu-woda-z-kranu-lepsza-od-butelkowanej,id,t.html
• Patrycja Maciejewicz, „Ile kosztuje woda i dlaczegotak drogo”, Wyborcza Biz, http://m.wyborcza.biz/biznes/1,106501,10078951,Ile_kosztuje_woda_i_dlaczego_tak_drogo.html
• Nestlé: Stop draining Pakistan dry!, http://action.sumofus.org/a/nestle-water-pakistan/
• Strona kampanii edukacyjnej „Zawodniacy”, http://www.zawodniacy.pl