Powiedz, ile jesz, a powiem Ci, skąd jesteś

Cel ogólny: uświadomienie uczennicom i uczniom skali występowania zjawiska głodu na świecie oraz ukazanie przyczyn głodu i niedożywienia

Cele szczegółowe:
Uczennica/uczeń:
• uświadamia sobie, skąd pochodzą niektóre konsumowane w Polsce produkty,
• rozumie pojęcie food miles,
• rozumie znaczenie kupowania przede wszystkim żywności lokalnej,
• potrafi wymienić zagrożenia związane z transportowaniem żywności na duże odległości, wskazuje sposoby ograniczania food miles,
• poznaje przyczyny głodu na świecie,
• rozumie pojęcie głodu utajonego,
• podaje przykłady działań zaradczych,
• utrwala wiedzę o kontynentach,
• ćwiczy dodawanie liczb wielocyfrowych metodą pisemną.

Miejsce: sala lekcyjna
Materiały: dużo małych karteczek formatu np. A7 (najlepiej pocięty papier jednostronnie zapisany), kredki, arkusz papieru formatu B1, klej, polityczna mapa świata, guziki lub inne drobne elementy (100 w jednym i 57 w innym kolorze)


Przebieg zajęć
Na początku zajęć poinformuj grupę, że będziecie dziś zajmować się zagadnieniami związanymi z jedzeniem. Zapytaj uczniów, jakie są ich ulubione potrawy, owoce, napoje, porozmawiajcie o tym przez chwilę. Następnie poproś uczniów, aby przypomnieli sobie, co jedli i pili przez ostatnie 2–3 dni. Rozdaj każdemu po kilka małych karteczek i poproś o narysowanie produktów, z których zrobione były zjedzone ostatnio potrawy. Powiedz, że powinny to być raczej pojedyncze składniki, nie całe dania (zwróć uwagę, aby pojawiła się duża różnorodność produktów; przypomnij dzieciom o przyprawach, napojach, słodyczach, owocach). Przyczep na tablicy albo rozłóż na podłodze duży arkusz papieru przedzielony na pół linią z napisami „Z Polski” po jednej i „Z zagranicy” po drugiej stronie. Kiedy już rysunki będą gotowe, poproś dzieci, aby przykleiły karteczki do dużego kartonu po odpowiedniej, ich zdaniem, stronie. Kiedy dzieci skończą przyklejanie karteczek, wspólnie sprawdźcie, czy wszystko się zgadza, i skorygujcie ewentualne błędy. Najprawdopodobniej więcej obrazków będzie po stronie oznaczonej napisem „Z Polski”, ale na tej drugiej też pewnie pojawi się kilka karteczek. Powiedz, że codziennie podczas posiłków, oprócz polskich produktów, zjadamy owoce, warzywa czy przyprawy, które przyjechały, przyleciały lub przypłynęły do nas z różnych części świata. Już przy śniadaniu, pijąc kakao, jedząc płatki kukurydziane z cynamonem czy krem czekoladowy, mamy pośredni kontakt z różnymi krajami, z których pochodzą składniki tych potraw. Zapytaj dzieci, czy wiedzą, gdzie rosną kakaowce, banany, kiwi, ananasy, ryż, pomarańcze (lub inne produkty, które pojawiły się na obrazkach rysowanych wcześniej). Powieś na tablicy mapę świata i pokaż uczniom, skąd przyjeżdżają do nas te produkty i ile kilometrów muszą pokonać, żeby trafić na nasze stoły. Odległość, którą pokonują produkty zanim do nas trafią, nazywa się food miles – „jedzeniokilometry”.
źródło: Praca zbiorowa, Edukacja globalna dla najmłodszych – pakiet edukacyjny dla szkół podstawowych i przedszkoli, ODE Źródła, Łódź 2012.

Skąd przybywasz, sałatko?
Podziel grupę na 5 mniejszych zespołów. Powieś w różnych częściach sali (lub połóż na ławkach) kartki z wypisanymi składnikami różnych potraw (załącznik nr 1). Następnie rozlosuj wśród uczniów karteczki z nazwami składników z załącznika nr 2 (każdy uczeń będzie wcielał się w rolę składnika potrawy). Zadaniem uczniów będzie odnalezienie swojego miejsca w którejś z potraw i zajęcie miejsca przy odpowiedniej ławce. Kiedy uczniowie odnajdą już swoje grupy, poproś ich, aby spróbowali obliczyć przybliżoną sumę „jedzeniokilometrów” ich potrawy – aby to zrobić, muszą dowiedzieć się, z jakiego kraju pochodzi każdy ze składników potrawy i w jakiej odległości od Polski położony jest ten kraj (każdej grupie daj załącznik nr 3). Kiedy grupy policzą już food miles ich potraw, porównajcie wyniki i sprawdźcie, która potrawa ma najwięcej, a która najmniej „jedzeniokilometrów”.

Prawdziwe koszty jedzenia
Zapytaj uczniów, jaki wpływ na środowisko ma przewożenie jedzenia na duże odległości. Poproś, aby wymienili kilka konsekwencji takich działań. Zapytaj też, co możemy robić, aby ograniczać food miles.

Dlaczego warto ograniczać food miles?
• Więcej kilometrów znaczy więcej spalanej benzyny.
• Im więcej food miles, tym więcej kilometrów i tym więcej czasu upływa od momentu zbiorów do Twojego zakupu – zmniejsza to świeżość i wartości odżywcze jedzenia.
• Kupując sezonowe owoce i warzywa, możemy cieszyć się każdym z nich w swoim czasie – truskawki w lutym mogą być kuszące, ale czy warto transportować je tysiące kilometrów, kiedy można poczekać chwilę i zajadać się tymi, które rosły niedaleko miejsca, gdzie mieszkasz?
• Im mniej food miles, tym łatwiej sprawdzić, skąd dokładnie pochodzi żywność oraz monitorować cały proces produkcji.
• Mniej food miles oznacza niższe koszty transportu, które ponoszą konsumenci.
• Mniej food miles to także mniej samochodów w trasie i mniej wypadków.
• Duża liczba food miles często wiąże się z transportem samolotem, czyli z hałasem i dużym zużyciem paliwa.

Co możesz zrobić, żeby ograniczyć food miles?
• Zwracaj uwagę na kraj pochodzenia produktów.
• Myśl o tym, które owoce i warzywa mają teraz swój sezon.
• Rób zakupy niedaleko domu.
• Pytaj, skąd pochodzi żywność, którą kupujesz,
• Spróbuj zasadzić własne zioła, np. bazylię, szczypiorek, pietruszkę czy oregano.
źródło: http://www.ekonsument.pl

Powiedz uczniom, że urozmaicona oraz różnorodna dieta jest niezbędna do zachowania zdrowia i dobrej kondycji organizmu i nie powinniśmy zupełnie rezygnować z jedzenia produktów pochodzących z innych krajów. Jednak podstawą naszej diety powinny być produkty lokalne, czyli pochodzące z tej samej strefy klimatycznej, w której mieszkamy. Zapytaj, czy w Polsce mogą rosnąć ryż lub banany. Wyjaśnij, że to od klimatu zależy, jakie rośliny pojawiają się w danym miejscu. W Wietnamie np. są bardzo dobre warunki do hodowli ryżu i dlatego jest on podstawą diety Wietnamczyków. W Polsce dobrze rosną ziemniaki oraz pszenica i dlatego tych produktów Polacy jedzą najwięcej. Ponieważ przez wieki organizmy ludzi przyzwyczaiły się do tego, co jedzą, najzdrowsza jest dieta złożona z produktów lokalnych, czyli takich, które rosną w danym miejscu. Powiedz dzieciom, że podstawą naszej diety powinny być właśnie produkty lokalne, których nie trzeba z daleka przywozić; powinniśmy jeść przede wszystkim polskie zboża, owoce i warzywa, zwłaszcza w sezonie. Powiedz uczniom, że wiele produktów pochodzących z Afryki, Azji czy Ameryki Południowej zagościło już na stałe na naszych stołach i trudno byłoby wyobrazić sobie życie bez nich. Zapytaj uczniów, jakie mogą to być produkty. Czy dzieci wyobrażają sobie życie bez czekolady, kakao, herbaty,
bananów itp.?

Dostęp do żywności
Przejdź teraz do kolejnego etapu zajęć. Zapytaj uczniów, czy wszyscy ludzie na ziemi mogą codziennie najeść się do syta. Które rejony świata kojarzą się dzieciom z brakiem żywności? Przeprowadź pokaz, który pozwoli uczniom zrozumieć, ile żywności konsumują statystycznie mieszkańcy poszczególnych kontynentów. Połóż w widocznym miejscu w klasie mapę świata. Powiedz dzieciom, że teraz wspólnie spróbujecie pokazać, jak wygląda zaludnienie poszczególnych kontynentów. Przygotuj 22–25 drobnych przedmiotów, które będą symbolizowały populację ludzi na Ziemi, mogą to być guziki, orzechy, figurki. Poproś uczniów, aby spróbowali rozłożyć przedmioty symbolizujące ludzi na poszczególnych kontynentach tak, aby odzwierciedlały one rzeczywisty proporcjonalny podział ludności żyjącej. Możesz też ułatwić uczniom zadanie i zapisać na tablicy proporcjonalny podział ludności na świecie, a dzieci będą musiały w odpowiedni sposób rozłożyć „ludziki” na mapie. Po zakończeniu pracy zweryfikuj ustalenia uczniów (zgodnie z załącznikiem nr 4). Wyjaśnij dzieciom, że najbardziej zaludnionym kontynentem na świecie jest Azja, gdzie mieszka aż 60% ludności, tymczasem w Australii mieszka zaledwie 0,4 % ludności świata, więc nie bierzemy jej pod uwagę w tym pokazie. Następnie wyjmij 45 innych drobnych elementów, np. guzików, fasolek itp., i poproś o rozłożenie na mapie proporcjonalnie do konsumowanej przez mieszkańców poszczególnych kontynentów żywności (chodzi o to, aby pokazać, ile żywności zjadają mieszkańcy każdego z kontynentów). Po zakończeniu pracy zweryfikuj jej rezultat i wspólnie przedyskutujcie sytuację.

Z czego wynika to, że ludzie w Ameryce Południowej zjadają ponad 4 razy więcej niż mieszkańcy Afryki? Dlaczego ludzie w niektórych rejonach Afryki czy Azji nie mają wystarczająco dużo jedzenia? Czy na świecie rzeczywiście jest za mało jedzenia, żeby wykarmić wszystkich? Poproś dzieci, aby spróbowały wskazać główne przyczyny głodu i niedożywienia.

„Główne przyczyny głodu i niedożywienia:
• brak dostępu rolników w krajach ubogich do ziemi (ziemia jest wykupywana przez wielkie koncerny pod uprawę żywności na eksport, lub roślin na agropaliwa, lub paszę dla zwierząt z krajów bogatych),
• katastrofy naturalne (susze, powodzie, huragany niszczące plony),
• wojny i konflikty,
• ubóstwo i zbyt wysokie ceny żywności,
• niesprawiedliwa dystrybucja żywności i nadkonsumpcja w krajach bogatych (mieszkańcy krajów bogatych wyrzucają setki ton żywności, podczas gdy w innych miejscach świata jej brakuje),
• słabe rządy państw, które nie są w stanie zadbać o interesy obywateli,
• uprawy roślin modyfikowanych genetycznie (GMO), które stanowią zagrożenie dla uprawianych przez wieki tradycyjnych odmian roślin; rolnicy uprawiający rośliny modyfikowane są uzależnieni od koncernów i muszą od nich każdego roku kupować ziarno pod zasiew”.
Źródło: Emilia Ślimko, prezentacja „Przyczyny głodu na świecie i suwerenność żywnościowa”, szkolenie e-learningowe w ramach projektu „Postaw na rozwój! Zrównoważony!”, Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła” 2013.

Powiedz uczniom, że dużym problemem w krajach Globalnego Południa jest tzw. głód ukryty, który spowodowany jest monotonną dietą złożoną z ubogich w składniki odżywcze składników. Ten rodzaj głodu nie daje wyraźnych objawów, ale powoli wyniszcza i osłabia organizm, sprawia, że ludzie stają się mniej odporni na choroby, dzieci gorzej się uczą, a dorośli mniej wydajnie pracują. Zastanówcie się wspólnie co my, zwykli mieszkańcy Polski, możemy zrobić, aby przeciwstawić się takiej sytuacji. Czy mamy jakikolwiek wpływ na sytuację globalną?

„Co możemy zrobić:
• wspieraj zrównoważone rolnictwo, które zapewnia trwanie gospodarstw rodzinnych, godziwe zarobki dla rolników oraz lokalne rynki zbytu,
• angażuj się w lokalne akcje wspierające rolnictwo rodzinne i wyrażające solidarność z rolnikami z innych kontynentów,
• kupuj produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu, który zapewnia producentom z krajów Globalnego Południa uczciwe zarobki i pomaga wyjść z biedy,
• kupuj żywność wyprodukowaną lokalnie, najlepiej w naszym regionie i kraju,
• nie marnuj żywności,
• unikaj żywości modyfikowanej genetycznie”.
źródło: Emilia Ślimko, prezentacja „Przyczyny głodu na świecie i suwerenność żywnościowa”, szkolenie e-learningowe w ramach projektu „Postaw na rozwój! Zrównoważony!”, Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła” 2013.


Bibliografia
• Praca zbiorowa, Edukacja globalna dla najmłodszych – pakiet edukacyjny dla szkół podstawowych i przedszkoli,
ODE Źródła, Łódź 2012
• Edukacja globalna dla najmłodszych, http://eduglob.zrodla.org/materialy_edukacyjne/
• Kampania edukacyjna „Wyżywić świat”, http://globalnepoludnie.pl/Kampania-WYZYWIC-SWIAT
• Praca zbiorowa, Prawo do żywności, Polska Akcja Humanitarna, Warszawa 2011.
• Kampania konsumencka Polskiej Zielonej Sieci, http://www.ekonsument.pl
• Kampania Banków Żywności „Nie marnuj jedzenia”, http://niemarnuje.pl/
• Kalkulator odległości między krajami, http://pl.thetimenow.com/distance-calculator.php