Kto na nas pracuje?

Cel ogólny: przybliżenie uczennicom i uczniom sytuacji pracowników krajów Globalnego Południa oraz ukazanie wpływu indywidualnych wyborów konsumenckich na sytuację pracowników krajów Globalnego Południa

Cele szczegółowe:
Uczennica/uczeń:
• samodzielnie analizuje tekst źródłowy i wyciąga wnioski na temat warunków pracy w krajach Globalnego Południa, porównuje je do warunków pracy w swoim kraju, potrafi streścić tekst, przedstawiając go innym uczniom,
• wie, czym jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, potrafi wymienić wybrane prawa człowieka oraz przykłady ich łamania w krajach Globalnego Południa,
• rozumie wpływ swoich wyborów konsumenckich na sytuację pracowników krajów Globalnego Południa,
• rozwija umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz kreatywność,
• wyraża swoje poglądy na wybrane zagadnienia,
• rozwija umiejętność pracy w grupie.

Miejsce: sala lekcyjna
Materiały: kartki, ołówki lub długopisy, kredki, karty pracy z załącznika nr 1 oraz nr 2 (dla każdego uczestnika), karty pracy z załącznika nr 3 (po jednej na grupę), długi sznurek lub papierowa taśma malarska + karki A4 z napisami „tak” i „nie”, opcjonalnie: płyta z muzyką relaksacyjną


Przebieg zajęć
Wprowadzenie do zajęć – moja wymarzona praca
Zajęcia rozpocznij wizualizacją przyszłości. Poproś uczniów, by zamknęli oczy, wsłuchali się uważnie w twoje słowa i spróbowali wyobrazić sobie to, o czym będziesz teraz mówić (w tle możesz cicho puścić muzykę relaksacyjną). Ważne, żeby zapamiętali swoje wyobrażenia. Następnie przeczytaj bardzo powoli, spokojnym, stonowanym głosem następujący tekst:
Wyobraź sobie, że jesteś dorosły... Jaki zawód wykonujesz? Czy lubisz to, czym się zajmujesz na co dzień? Jak wygląda miejsce twojej pracy, czy jest przyjemne, ciepłe, słoneczne? A może czujesz się w nim źle, jest ponure i brzydkie? Jaka panuje tam atmosfera? Jest cicho i spokojnie czy panuje zgiełk i zamieszanie? Czy są tam inni ludzie? Jeżeli tak, to jacy są: mili i pomocni czy nieprzyjemni? Lubisz ich? Jak sądzisz, czy oni lubią ciebie? Jak długo pracujesz – osiem godzin dziennie, sześć, dwanaście? Czy jesteś bardzo zmęczony, gdy kończysz? Co robisz po pracy? Masz jakieś pasje, uprawiasz sport? Ile zarabiasz? Wystarczająco, by się utrzymać? Jesteś w stanie odłożyć na wymarzone wakacje? Czy jesteś dumny z tego, co robisz? Poczekaj chwilę i powiedz uczniom, że mogą już otworzyć oczy. Rozdaj każdemu powielony załącznik nr 1. Poproś o krótki opis tego, jaka była ich wymarzona praca. Daj im na to 5–10 minut. Poproś, aby uczniowie przyczepili swojej prace do tablicy magnesami albo ułożyli z nich wystawę na podłodze, tak aby można je było obejrzeć. Porozmawiajcie o oczekiwaniach uczniów. Jeśli wizje przyszłości, twoim zdaniem, będą nierealistyczne, poświęć chwilę czasu na stworzenie z uczniami „profili” kilku osób z ich otoczenia (na takich samych kartach pracy), np. sprzedawczyni w osiedlowym sklepie, lekarki w rejonowej przychodni, pracownika warsztatu samochodowego itp. Następnie poinformuj dzieci, że dzisiejsza lekcja będzie dotyczyła warunków pracy w różnych miejscach.

Tu i tam – porównanie warunków pracy w Polsce i krajach Globalnego Południa
Następnie rozdaj uczniom teksty z załącznika nr 2, zawierające krótkie historie pracowników z krajów Globalnego Południa. Każdy uczeń otrzymuje historię jednej osoby – powiel załącznik w tylu egzemplarzach, by wystarczyło dla każdego ucznia, a jednocześnie by liczba kopii każdej historii była porównywalna, gdyż w dalszej części zajęć historie będą podstawą do podziału na grupy. Poproś, aby uczniowie zapoznali się z opowieściami tych ludzi i porównali ich sytuacje z wyobrażeniami o swojej przyszłej pracy czy pracy rodziców lub innych osób z ich otoczenia. Możesz zachęcić uczniów, aby podkreślili w tekście odnalezione różnice. Zapytaj uczniów, czy im odpowiadałaby praca w takich warunkach jak przedstawione w historiach. Czy opisani ludzie, zdaniem uczniów, są szczęśliwi? Jak bardzo różnią się warunki pracy, płace czy zadowolenie z wykonywanego zawodu opisanych osób w porównaniu z pracą w Polsce i Europie? Czy te różnice są sprawiedliwe? Przy okazji możecie wraz z uczniami zastanowić się, czym jest sprawiedliwość. Czy istnieją jakieś normy mówiące o tym, co jest sprawiedliwe, a co nie? Czy są gdzieś opisane?

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
W dalszej części poproś uczniów, aby podzielili się na grupy, odnajdując na sali osoby, które dostały kartki z tą samą historią. Każdej z grup rozdaj kartę pracy z uproszczoną i skróconą wersją Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (załącznik nr 3). Wyjaśnij uczniom, czym jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, a następnie poproś, aby zapoznali się z prawami w niej zapisanymi. Ich kolejnym zadaniem będzie wskazanie praw człowieka, które zostały złamane w rozdanych historiach. Najlepiej, jeśli uczniowie podkreślą konkretne zdanie mówiące o łamaniu danego prawa człowieka i napiszą przy nim numer artykułu z Deklaracji.

Drama o prawach człowieka
Poproś uczniów, aby w grupach, w których do tej pory pracowali, przygotowali scenki opowiadające o pracy osób przedstawionych w historiach (daj im 10 minut na przygotowanie się) i zaprezentowali je reszcie klasy. Zadaniem pozostałych uczniów będzie odgadnięcie, jakie prawa są łamane w przedstawianej scence. Wspólnie omówcie historie w kontekście łamanych praw.

Warunki pracy w krajach Globalnego Południa
Poproś dzieci, aby przypomniały sobie sytuację, w której ponosiły konsekwencje czyjegoś zachowania, np. kiedy ktoś z klasy coś zepsuł i się do tego nie przyznał, a konsekwencje tego ponosiła cała klasa lub gdy ktoś próbował na nich zrzucić winę za coś, co sam zrobił. Zapytaj, czy kiedyś znaleźli się w takiej sytuacji. Poproś kilkoro dzieci, aby opowiedziały, czego dotyczyła ta sytuacja, zapytaj, jak się wtedy czuły. Czy zachowanie pracodawców jest uczciwe?
Następnie przedziel salę na 2 części (np. za pomocą rozciągniętego sznurka lub taśmy malarskiej przyklejonej na podłodze). Po jednej stronie umieść kartkę z dużym napisem „To JEST uczciwe”, po drugiej z napisem „To NIE JEST uczciwe”. Poinformuj uczniów, że teraz odczytasz im pewne zdania mówiące o różnym traktowaniu pracowników w różnych zakładach pracy i wspólnie zastanowicie się, czy te konkretne sytuacje są sprawiedliwe i czy tak powinno się traktować ludzi w miejscu pracy. Zadaniem uczniów będzie ustosunkować się do podanego stwierdzenia przez zajęcie odpowiedniego miejsca w części sali. Za każdym razem, kiedy uczniowie ustosunkują się do konkretnego stwierdzenia, poproś jedną lub kilka osób o wyjaśnienie swojego wyboru. Zapytaj uczniów z drugiej części sali o ich zdanie – poprowadź dyskusję. Uczniowie mogą zmieniać miejsca, jeżeli w trakcie rozmowy zmienią zdanie. Jeśli dojdziecie do wniosku, że zdanie to mówi o łamaniu praw człowieka, wspólnie zastanówcie się, które prawo zostało złamane oraz jak można zapobiec łamaniu tego prawa.
• Pracownicy zarabiają tak mało, że nie stać ich na podstawowe potrzeby jak żywność, opieka lekarska, dach nad głową.
• Pracownicy mają możliwość uczenia się, aby mogli lepiej wykonywać swoją pracę. Pracownicy pracują tak długo, że nie mają w ogóle wolnego czasu.
• Pracownik musi pracować nawet wtedy, kiedy jest chory.
• Pracownikom zapewnione są zdrowe i bezpieczne warunki pracy.
• Kupujący może się dowiedzieć, gdzie został wyprodukowany sprzedawany w sklepie przedmiot.
• Kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni.
• Zmusza się dzieci do ciężkiej pracy.
• W przypadku, kiedy pracownik złamie nogę w czasie pracy, na miejsce wypadku wzywany jest lekarz, a pracownikowi przysługuje płatny urlop na wyleczenie nogi przed powrotem do pracy.
• Pracownicy, którzy otwarcie przyznają się, że wyznają buddyzm, muszą pracować ciężej i zarabiają mniej niż wyznawcy chrześcijaństwa.
• Kobiety są zwalniane z pracy, jeśli zajdą w ciążę.

Zapytaj uczniów, czy ich zdaniem mają jakiś wpływ na sytuacje ludzi opisanych w historiach. Co można zrobić, aby prawa człowieka nie były łamane? Zapytaj, czy dokonując codziennych wyborów konsumenckich mają wpływ na sytuację innych ludzi. Wspólnie zastanówcie się, na co należy zwracać uwagę przy robieniu zakupów (gdzie produkowany był dany przedmiot, jak firmy, których produkty kupujemy traktują swoich pracowników i kupować od producentów, którzy szanują prawa człowieka).
Wytłumacz uczniom, że kiedyś pewna grupa osób dowiedziała się podobnych rzeczy o sytuacji pracowników w krajach Globalnego Południa, tak jak oni teraz, i tak bardzo ich to poruszyło, że postanowili coś z tym zrobić. W ten sposób powstały organizacje zajmujące się prawami pracowniczymi w krajach Globalnego Południa. Jedną z nich jest Clean Clothes – międzynarodowa organizacja zajmująca się prawami pracowników sektora odzieżowego. Z jednej strony organizacja pomaga samym pracownikom poprzez porady prawne czy edukację w zakresie ich praw oraz wywiera wpływ na właścicieli firm odzieżowych, by stworzyli lepsze warunki pracy dla swych pracowników. Z drugiej strony, edukuje konsumentów, czyli nas, byśmy mieli świadomość, w jakich warunkach produkowane są kupowane przez nas ubrania i jak możemy wpłynąć na ich poprawę.

Praca domowa
Poproś uczniów, aby w Internecie wyszukali instytucje oraz organizacje, do których można zwracać się o pomoc w przypadku łamania praw człowieka (polskie oraz światowe). Na następnej lekcji na dużym arkuszu papieru wspólnie stwórzcie listę takich organizacji wraz z danymi kontaktowymi do nich. Listę powieście w widocznym miejscu w sali lub na korytarzu.

Projekt na Tydzień Edukacji Globalnej:
Wspólnie z uczniami przygotujcie wielkoformatową deklarację praw człowieka i wywieście ją w widocznym miejscu w szkole wraz z przygotowaną podczas zajęć listą organizacji, do których można się zgłaszać w przypadku łamania lub podejrzenia o łamanie praw człowieka. Możecie również przygotować ulotki informacyjne, na których zamieścicie informacje, jak każdy z nas może działać w obronie praw człowieka (nie być obojętnym na łamanie tych praw, zwracać uwagę, jakie produkty kupujemy), informacje na temat tego, czym należy się kierować kupując różne produkty, informacje o Sprawiedliwym Handlu oraz Społecznej Odpowiedzialności Biznesu itp.


Bibliografia
Historie osób przestawionych w Karcie pracy 1 powstały na podstawie materiałów:
• Broszura Polskiej Zielonej Siecie, Kupuj odpowiedzialnie zabawki. Przewodnik dla konsumentów, http://ekonsument.pl/materialy/publ_138_konsumenci_pojedyncze_web.pdf
• Popławski B., Szeniawska K., Gorzka czekolada, Polska Akcja Humanitarna, Warszawa 2013
• Raport Clean Clothes Campagin, Nabijanie kasy. Gigantyczni detaliści, praktyki zamówień i warunki pracy w przemyśle odzieżowym, szczególnie strony 5–9, http://www.ekonsument.pl/materialy/publ_529_raportnabijanie.pdf
• Ulotka informacyjna Polskiej Zielonej Sieci w ramach kampanii „Kupuj odpowiedzialnie sprzęt elektroniczny”, http://www.ekonsument.pl/materialy/publ_507_makeitfair_telefon_ze_zlota.pdf
• „Trochę więcej o bawełnie,” artykuł opublikowany na stronie Kampanii Polskiej Zielonej Sieci na rzecz odpowiedzialnej konsumpcji, http://www.ekonsument.pl/a683_o_bawelnie_troche_wiecej.html