Kiedy zabawa przestaje być zabawna

Cel ogólny: zapoznanie uczennic i uczniów z „drugim dnem” przemysłu zabawkarskiego, uświadomienie nadużyć popełnianych przy produkcji zabawek w krajach rozwijających się (na przykładzie Chin) oraz wpływu przemysłu na stan środowiska i zdrowie ludzi

Cele szczegółowe:
Uczennica/uczeń:
• zna podstawowe fakty odnoszące się do zagadnienia przemysłu zabawkarskiego,
• potrafi rozpoznać dobrą jakościowo i bezpieczną zabawkę,
• potrafi wyjaśnić, jak wyglądają warunki pracy pracowników fabryk zabawkarskich na przykładzie Chin,
• uświadamia sobie, jakie prawa dziecka są łamane wobec dzieci będących pracownikami fabryk zabawkarskich,
• rozumie, jak nasze decyzje zakupowe odnośnie zabawek wpływają na sytuację pracowników fabryk zabawkarskich,
• rozumie, w jaki sposób przemysł zabawkarski wpływa na stan środowiska naturalnego i stan zdrowia ludzi,
• uświadamia sobie, jaki jest prawdziwy cel produkcji zabawek z wizerunkami filmowych bohaterów,
• potrafi wskazać pomysły na stworzenie własnoręcznie robionej zabawki,
• kształtuje pozytywne nawyki związane z zakupem zabawek.

Miejsce: sala lekcyjna z rzutnikiem multimedialnym i dostępem do Internetu

Materiały: 3 duże arkusze papieru (A1), flamastry, ołówki, nożyczki, wydrukowany w jednym egzemplarzu załącznik nr 1, taśma papierowa, kartki formatu A4 z napisem „Prawda” i „Fałsz”, załącznik nr 2 dla każdej grupy, zestaw zabawek, tekst z załącznika nr 3, klej, tekst z załącznika nr 4, szablon z załącznika nr 5 dla każdego ucznia, nożyczki


Przebieg zajęć
Zajęcia rozpocznij zabawą w skojarzenia. Zapytaj uczniów, jakie rzeczy przychodzą im na myśl, gdy słyszą słowo zabawka. Rozłóż arkusz papieru i poproś o zapisywanie wszystkich skojarzeń. Zapytaj. jakie zabawki posiadają oni albo ich rodzeństwo. Jak często je kupują/dostają? Czy są to tanie czy drogie rzeczy? Czy przedmioty, które kupują, służą im przez dłuższy czas, czy też szybko ulegają zniszczeniu z powodu wad konstrukcyjnych lub zwyczajnego braku dbałości o nie?
Czy na zabawki panują przemijające mody? Jakie zabawki obecnie są modne? Wyjaśnij, iż tematem dzisiejszych zajęć będzie przemysł zabawkarski i cena, jaką naprawdę płacimy za kupowane w sklepach zabawki.

Zanim przejdziesz do właściwej części zajęć, przeprowadź ćwiczenie prawda/fałsz, które będzie doskonałym wprowadzeniem do omawianej tematyki. Podziel salę za pomocą taśmy papierowej lub sznurka na połowę. Na jednej części połóż kartkę z napisem PRAWDA, na drugiej z napisem FAŁSZ. Na początek poproś uczniów, aby stanęli w dowolnej części. Odczytuj kolejno twierdzenia zawarte w załączniku nr 1 (wszystkie lub wybrane). Po odczytaniu każdego z nich poproś uczniów o stwierdzenie, czy odczytywane zdanie jest prawdą, czy fałszem i ulokowanie się w związku z tym po odpowiedniej stronie taśmy/sznurka. Przed odczytaniem właściwej odpowiedzi poproś 2–3 osoby o krótkie uzasadnienie swojego stanowiska.
Wyjaśnij, że zabawki, które nam kojarzą się z dobrą zabawą, nie dla wszystkich są symbolem radości czy wolnego czasu. Mimo że projekty zabawek powstają w amerykańskich i europejskich firmach, to sama produkcja przeniosła się do krajów Globalnego Południa, głównie krajów azjatyckich. Niestety, nie sprzyja to rozwojowi lokalnego społeczeństwa. Większość zabawek sprzedawanych w Europie jest produkowanych w Chinach w ok. 10 tys. fabryk. Ich właściciele obniżają koszty produkcji poprzez proponowanie głodowej pensji pracownikom czy zaniedbania warunków pracy. Dzieje się tak, ponieważ zarówno wielkie koncerny zlecające produkcję zabawek, jak i dostawcy wywierają na fabryki silny nacisk, aby koszty produkcji były jak najniższe, a przy tym zamówienia wykonane w bardzo krótkim terminie. To sprzyja wielu nadużyciom stosowanym wobec chińskich pracowników fabryk. Mamy do czynienia z łamaniem praw człowieka i praw pracowniczych, takich jak pensje niezapewniające godnego życia, bardzo długi czas pracy, przymusowe nadgodziny, wykorzystywanie kobiet i dzieci do pracy czy brak bezpiecznych warunków pracy. Warto wiedzieć, że niski koszt i wiążąca się z tym bardzo często niższa jakość zabawek może wiązać się z nieprzestrzeganiem przez producenta wielu norm.

Kolejne ćwiczenie pozwoli uświadomić uczniom, na ile dobre jakościowo i bezpieczne są używane przez nich lub ich rodzeństwo zabawki. Przygotuj wcześniej zestaw kilku produktów, najlepiej takich, na których znajdują się jeszcze informacje na temat ich pochodzenia czy składu (w miarę możliwości również pudełek). Zadbaj o to, aby znalazły się wśród nich różne typy przedmiotów, zarówno maskotki, lalki, klocki jak i zabawki elektroniczne czy gry planszowe i komputerowe (drewniane i plastikowe). Podziel uczniów na 5–6-osobowe grupy i przydziel każdej z nich jedną zabawkę. Poinformuj, iż to zadanie polega na „prześwietleniu” zabawek pod względem miejsca produkcji, jakości ich wykonania, bezpieczeństwa użytkowania czy trwałości. Poproś uczniów, aby dokładnie przyjrzeli się zabawce i spróbowali ją ocenić (gdzie została wyprodukowana zabawka, czy zabawka jest bezpieczna, czy ma elementy, które mogą być niebezpieczne, czy zabawka została wykonana trwale i posłuży jeszcze długi czas, czy proces produkcji mógł wiązać się z zanieczyszczeniem środowiska?). Przeznacz na to zadanie maksymalnie 10–15 minut. Poproś uczniów o prezentacje wyników swojej pracy i wskazanie, które zabawki według nich można nazwać „dobrymi”, a które „złymi”. Wyjaśnij, iż niski koszt zabawek bardzo często wiąże się z niską jakością. Do produkcji niektórych zabawek stosowane jest PCV, bardzo toksyczna substancja. Może być niebezpieczna, gdyż związki chemiczne w nim zawarte uwalniają się w kontakcie ze śliną, a dzieci bardzo często biorą zabawki do ust. Stosowane są także inne toksyczne i rakotwórcze chemikalia do utrwalenia zabawek np. środki bromowe, które zmniejszają palność produktu. Często zabawki pokryte są toksyczną farbą, której zapach jest wyczuwalny już w pierwszym kontakcie. Farba zawiera bardzo duże stężenie ołowiu, co jest bardzo niebezpieczne dla człowieka, zwłaszcza dla małych dzieci. Często zaniedbywana jest staranność w wykonywaniu zabawek, zawierających małe elementy czy naklejki, mogące łatwo ulec oderwaniu i połknięciu przez dziecko. Więcej przydatnych informacji można znaleźć tutaj: http://dziecisawazne.pl/nie-takie-proste-czyli-jak-wybracbezpieczna-zabawke-dla-dziecka/, http://dooktor.pl/artykuly-medyczne/dzieci/zabawki_dla_dzieci.html.
Poinformuj, iż kolejne ćwiczenie pozwoli nam lepiej zobrazować sytuację pracowników fabryk zabawkarskich. Posłużymy się przykładem Chin. Ćwiczenie pozwoli nam uświadomić sobie, że praca przy zabawkach wcale nie jest zabawą, a cena, jaką płacimy za produkty jest wyższa, nim nam się wydaje. Podziel uczniów na 7 grup i każdej z nich przydziel tekst z wypowiedzią jednego z pracowników (załącznik nr 2). Na dużym arkuszu papieru narysuj tabelę (wzór w załączniku nr 3) i rozłóż ją na środku sali. Poproś o zapoznanie się z wypowiedziami i faktami umieszczonymi w tabeli. Następnie uzupełnijcie wspólnie tabelę poprzez odczytanie i przyklejenie tekstów w odpowiednim miejscu. Poinformuj, iż liczba faktów zawartych w tabeli jest większa niż liczba wypowiedzi pracowników. Podsumuj krótko temat warunków pracy i nadużyć stosowanych wobec pracowników. Więcej informacji: http://www.ekonsument.pl/materialy/publ_101_raport_sytuacja_przemyslu_zabawkarskiego.pdf (ss. 24–26).
Swoją wypowiedź możesz uzupełnić, pokazując uczniom zdjęcia z chińskich fabryk zabawek, które są dostępne tutaj: http://codziennikfeministyczny.pl/niepokojace-sceny-chinskich-fabryk-zabawek.
Następnie przeczytaj fragment tekstu z publikacji PZS, obrazujący sytuację dzieci szyjących piłki sportowe w Pakistanie (załącznik nr 4). Zapytaj, jakie prawa dziecka są w tym przypadku łamane. Czy jako dzieci mogą jednocześnie uczęszczać do szkoły i pracować? Czy w Polsce taka sytuacja byłaby możliwa?

Zapytaj uczniów, czy zrobili kiedyś własnoręcznie zabawkę (np. procę lub łuk z patyków, skarbonkę z plastikowej butelki, samochód z kartonowego pudełka, pacynkę z niepotrzebnych skrawków materiału itp.)? Czy własnoręcznie zrobiona zabawka w większym stopniu rozwija naszą twórczość i zdolności manualne niż na przykład figurka Spidermana? Zaproponuj dzieciom samodzielne wykonanie zabawki. Zakomunikuj, iż dziś zagramy w tangram. Jest to chińska gra, której wiek określa się na ok. 3 tys. lat. Tangram jest to kwadrat, który po rozcięciu (wzór w załączniku nr 5) składa się z trójkątów, jednego kwadratu i równoległoboku. Zasady gry są proste. Z wyciętych elementów (tanów) należy ułożyć obrazek na podstawie gotowego wzoru (ew. jego konturów) lub własnego pomysłu. Należy przy tym pamiętać, że do stworzenia figury trzeba wykorzystać wszystkie części, które nie mogą na siebie nachodzić, ale mogą być odwracane na drugą stronę. Rozdaj każdemu uczniowi powielony szablon tangramu i nożyczki. Możesz pokazać uczniom kilka przykładów kształtów, które znajdziesz na dowolnej stronie internetowej, po wpisaniu w wyszukiwarce hasła „tangram”. Możesz poprosić uczniów o ułożenie kształtu według własnego pomysłu, według gotowego wzoru lub jego konturów. Możesz również poprosić o uzupełnienie wzoru, w którym brakuje kilku elementów.
Jeśli dysponujesz większą ilością czasu, możesz również zaproponować dzieciom grę „kółko i krzyżyk” zrobioną z patyczków i kamyków lub stworzenie boliwijskiej zabawki enchoke, do której instrukcje znajdziesz na stronie projektu „Edukacja globalna dla najmłodszych” ODE Źródła: http://eduglob.zrodla.org/boliwia/gry_i_zabawy/.

Zapytaj uczniów, czy oglądali w ostatnim czasie w kinie lub w telewizji jakiś film lub bajkę. Czy posiadają w swojej kolekcji zabawki z wizerunkiem Hanny Montany, Harry’ego Pottera, Myszki Miki lub innego bajkowego bohatera? Co zachęciło ich do posiadania takiej zabawki: reklama, chęć posiadania przedmiotu z wizerunkiem ulubionego bohatera czy moda wśród rówieśników? Czy są to zabawki, z których korzystają do dziś? Wyjaśnij, iż większość zabawek zaopatrzonych w logo znanych postaci z filmów czy kreskówek jest produkowana w krajach Globalnego Południa. Premierze nowego filmu niemal zawsze towarzyszy wypuszczenie na rynek przedmiotów z jego logo (maskotki, figurki, gry, czasopisma). Wszechobecne reklamy mają na celu zwiększenie sprzedaży i tym samym zysku. Plecaki, piłki, czasopisma, zeszyty czy bransoletki nie mają uczyć poprzez zabawę i rozwijać, lecz wykorzystać naszą sympatię do filmowych bohaterów i zarobić na tym ogromne pieniądze. Około 1/3 ceny takiej zabawki to tzw. opłata licencyjna, czyli pozwolenie na nadrukowanie konkretnego logo/ wizerunku na produktach. Jak długo zwykle trwa zainteresowanie takimi zabawkami – kilka dni, tygodni, do następnego filmu?

Na zakończenie zajęć poproś uczniów, aby zastanowili się, co możemy zrobić, aby wspomóc walkę z nadużyciami w przemyśle zabawkarskim. Zapiszcie wasze pomysły na dużym arkuszu papieru i zatytułujcie go: „Kodeks odpowiedzialnego kupowania zabawek”. Ważne, aby wśród propozycji znalazły się takie jak: kupowanie zabawek wyprodukowanych w Polsce, wykonanych z naturalnych i bezpiecznych materiałów, kupowanie zabawek trwałych, które posłużą nam długi czas, kupowanie zabawek, które mogą nas czegoś nauczyć, wymienianie się zabawkami ze znajomymi, przekazywanie młodszym dzieciom zabawek, z których się już wyrosło lub które się znudziły (można je przekazać do świetlicy lub pobliskiego przedszkola), robienie własnych zabawek, kupowanie zabawek z ekoznakami takimi jak Fair Trade, informowanie innych o faktycznej sytuacji w przemyśle zabawkarskim i zachęcanie do odpowiedzialnego kupowania zabawek. Wywieście plakat w widocznym miejscu w sali.

Praca domowa
Poproś uczniów, aby w parach lub indywidualnie napisali krótki list do producentów zabawek lub właścicieli fabryk, którzy są bezpośrednio odpowiedzialni za stan przemysłu zabawkarskiego, z prośbą o przemyślenie swojego postępowania i zadbanie o życie i zdrowie pracowników. Być może dzieci będą miały do nich jakieś pytania lub propozycje zmiany obecnej sytuacji?


Bibliografia
• Strona kampanii „Kupuj odpowiedzialnie!” Polskiej Zielonej Sieci, http://www.ekonsument.pl/zabawki
• Poradnik dla konsumentów, Justyna Szambelan, Maria Huma, Gosia Krzystkiewicz, wyd. PZS, Kraków, 2009
• Przewodnik dla aktywistów, Justyna Szambelan, Maria Huma, Gosia Krzystkiewicz, wyd. PZS, Kraków, 2009
• Kupuj odpowiedzialnie! Twoje pieniądze kształtują świat. Poradnik dla uczniów szkół ponadpodstawowych, wyd. PZS, Kraków 2007
• Prezentacja szkoleniowa z e-learningu pt. „Odpowiedzialna konsumpcja”, http://elearning.zrodla.org/pliki/odpowiedzialna_konsumpcja.pps
• Strona projektu „Edukacja globalna dla najmłodszych” ODE Źródła, http://eduglob.zrodla.org/
• Raport PZS odnoszący się do sytuacji przemysłu zabawkarskiego, http://www.ekonsument.pl/materialy/
publ_101_raport_sytuacja_przemyslu_zabawkarskiego.pdf
• Strona „Dzieci są ważne” dotycząca ekorodzicielstwa, http://dziecisawazne.pl/