Globalne wysypiska śmieci

Cel ogólny: uświadomienie uczennicom uczniom zależności globalnych na przykładzie elektroodpadów, trafiających na wysypiska śmieci w krajach Globalnego Południa

Cele szczegółowe:
Uczennica/uczeń:
• wyjaśnia pojęcie „elektroodpad”,
• z pomocą atlasu geograficznego świata odnajduje miejsca wydobycia surowców naturalnych,
• zna cykl życia produktu,
• rozumie potrzebę recyklingu i utylizacji,
• analizuje tekst i wyciąga wnioski na temat zależności globalnych,
• wie, czym jest globalne wysypisko,
• wie, jaki wpływ mają globalne wysypiska na zdrowie i życie ludzi globalnego Południa,
• wskazuje sposoby ograniczania ilości elektroodpadów.

Miejsce: sala lekcyjna z rzutnikiem multimedialnym i dostępem
do Internetu

Materiały: wydrukowane karty pracy dla każdego ucznia oraz załączniki nr 1, 3 i 4; atlasy geograficzne świata; mapa ścienna świata; ekran i projektor do wyświetlenia krótkiego filmu oraz zdjęć; sześć dużych arkuszy papieru; materiały plastyczne (pisaki, kredki, flamastry, ewentualnie stare gazety, klej)


Przebieg zajęć
Czym są elektroodpady?
Na początku zajęć zapytaj uczniów o definicję elektrośmieci. Są to wszystkie zepsute, zużyte lub zwyczajnie przestarzałe i niepotrzebne nam sprzęty elektryczne lub elektroniczne, których działanie uzależnione jest od dopływu prądu elektrycznego. Poproś, aby uczniowie wymienili przykładowe sprzęty, które staną się w przyszłości elektroodpadami. Zaproponuj uczniom, aby zrobili w swoich myślach szybki przegląd kolejnych pomieszczeń w domu: kuchni, łazienki, salony, pokoju dziecięcego. Wspólnie zastanówcie się, jakie przedmioty mają największą szansę na szybkie stanie się elektrośmieciem. Czy moda i postęp technologiczny powodują, że elektrośmieci jest więcej? Wyjaśnij uczniom, że dziś zastanowimy się, jak wygląda cykl życia przyszłych elektrośmieci i co mają one wspólnego z krajami Globalnego Południa.

Z czego zbudowany jest telefon komórkowy
Poproś, by uczniowie zastanowili się, z czego zbudowane są telefony komórkowe. Zapisuj pomysły na tablicy. Następnie wyjaśnij, że do produkcji telefonu komórkowego potrzebne są zarówno tworzywa sztuczne (plastik), najczęściej z substancji ropopochodnych oraz wiele metali, dzięki którym telefon może działać. Wśród nich są kadm, arsen, beryl, rtęć, selen, chrom, nikiel, tantal, miedź, kobalt, pallad, srebro a nawet złoto. Ponad 90% materiałów użytych w telefonach może być wykorzystane ponownie.

Cykl życia telefonu komórkowego
Rozdaj uczniom karty pracy z cyklem życia telefonu komórkowego (załącznik nr 1). Poproś o podpisanie rysunków. Gdy zadanie zostanie wykonane wspólnie, omówcie wszystkie etapy tego cyklu.
Podziel klasę na cztery grupy. Poproś uczniów, by w atlasie geograficznym świata (lub w Internecie) odnaleźli miejsca, gdzie wydobywa się surowce wykorzystywane do produkcji telefonu komórkowego. Gdy wszystkie grupy odnajdą już miejsca wydobycia tych surowców, poproś, by przedstawiciele grup wskazali na dużej mapie świata państwa i regiony związane z tymi surowcami. Podkreśl, że wiele surowców pochodzi z krajów Globalnego Południa. Zapytaj uczniów, czy wiedzą, gdzie produkuje się telefony komórkowe. Większość firm przeniosła swoją produkcję do Azji, głównie do Chin i Tajwanu, gdzie koszty produkcji są tańsze niż w Europie, czy Ameryce Północnej. Tym samym produkcja również odbywa się w krajach Globalnego Południa. A jak wygląda sprawa dystrybucji? Gdzie można kupić i korzystać z telefonu komórkowego? Obecnie praktycznie na całym świecie. W opinii ekspertów Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego (ITU) – wyspecjalizowanej organizacji ONZ – liczba telefonów komórkowych na świecie przekroczy w 2014 roku granicę 7 miliardów (1). W 2007 sprzedano ponad 1,1 miliarda telefonów na całym świecie (2), czyli co siódmy człowiek na świecie kupił wtedy telefon. Obecnie liczba telefonów komórkowych na świecie wzrasta o 3000 na minutę, w tym samym czasie populacja świata rośnie o...145 osób (3).
Kolejnym etapem cyklu życia telefonu komórkowego jest konsumpcja. Zapytaj uczniów, ile w ich domach jest telefonów. Czy kiedy telefon się zepsuje, jest oddawany do naprawy czy raczej kupuje się nowy? Czy kiedy umowa na telefon się kończy (zwykle po 2 latach od kupienia), wymienia się telefon na nowy, choć stary wciąż jest sprawny? Jak często kupowane są nowe? Poinformuj uczniów, że choć średni okres zdatności telefonu komórkowego do użytku wynosi 7 lat, to rzeczywisty okres użytkowania wynosi około 1 roku. W 2012 roku Polacy kupili 1,75 mln telefonów. Wspólnie zastanówcie się, dlaczego tak często kupujemy
1. źródło: http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/792822,W-2014-najednego-czlowieka-bedzie-przypadal-jeden-telefon.
2. źródło: http://www.ekonsument.pl/materialy/publ_561_ulotka_makeitfair_it_na_zielono.pdf.
3. źródło: http://wyborcza.pl/eko/1,113774,12037774,Telefony_komorkowe___kopalnia_zlota.html.
nowe telefony. Ta krótka dyskusja niech będzie wstępem do ostatniego etapu cyklu życiu telefonu komórkowego.

Telefon komórkowy jako elektroodpad
Wyjaśnij, że rocznie w Europie wyrzucanych jest 105 milionów telefonów komórkowych. Zapytaj uczniów, co dzieje się z telefonem, który stał się właśnie odpadem. Czy jeszcze można coś z nim zrobić? Pokaż uczniom krótką animację http://www.youtube.com/watch?v=a2ZKaZdXOQY na temat odzyskiwania surowców z elektroodpadów. Zwróć uwagę, że w specjalnych zakładach utylizacji właśnie w ten sposób odzyskuje się wiele cennych metali ze starych i zużytych elektrosprzętów. Według TopDollarMobile.pl z 6 tysięcy telefonów można odzyskać m.in. 130 g miedzi, 140 gram palladu, 340 g złota i aż 3,5 kg srebra. Wartość metali zawartych w 6 tysiącach telefonów to ok. 5500 zł. Część firm odbierających elektroodpady nie oddaje ich do zakładów utylizacji. Łatwiej jest bowiem sprzedać ten sprzęt do krajów Globalnego Południa, gdzie zostanie on także poddany utylizacji, tyle że w prymitywnych i bardzo niebezpiecznych dla pracowników i środowiska warunkach. Pokaż uczniom mapę eksportu elektrodopadów (załącznik nr 2) oraz zdjęcia pochodzące z różnych krajów globalnego Południa (http://ewasteguide.info/images_galleries lub http://www.greenpeace.org/international/en/campaigns/toxics/electronics/the-e-waste-problem/where-does-e-waste-end-up).
Następnie rozdaj każdej grupie kartki ze zdaniami (załącznik nr 3). Poproś uczniów, by przeczytali wszystkie zdania i zastanowili się, co łączy Ibrahima z Ghany z Krzyśkiem z Polski. Zadanie polega na odgadnięciu przyczyny problemu globalnego z informacji zapisanych na oddzielnych kartkach papieru. Zadanie wymaga od uczniów umiejętności myślenia analitycznego i szukania rozwiązań problemu. Szukając odpowiedzi, uczniowie poznają sieć powiązań i zależności oplatających naszą planetę. Zadanie ma pokazać uczniom, że za problemy na świecie nie odpowiada jedna osoba. Zwykle na przyczyny problemów globalnych składają się odmienne warunki życia mieszkańców różnych części świata. Na rozwiązania tych problemów również składają się działania wielu ludzi. W trakcie ćwiczenia uczniowie dowiadują się, że powody problemów i możliwości rozwiązań razem tworzą układankę zależności na świecie. Wyjaśnij uczniom, że rozwiązanie zagadki znajdą dzięki mniej lub bardziej ważnym informacjom znajdującym się na rozdanych kartkach. Przypomnij im, że swoją odpowiedź muszą uzasadnić. Muszą opowiedzieć, jakie dostrzegli przyczyny, skutki i rodzaje powiązań, które naprowadziły ich na trop. Jak zdecydowali, które z informacji były ważniejsze od pozostałych? Co ja mogę zrobić, by ograniczyć wywóz elektroodpadów na globalne wysypiska?
Podziel uczniów na sześć grup. Rozdaj każdej grupie jedno z haseł (załącznik nr 4) dotyczące tego, jak ograniczyć liczbę elektroodpadów. Poproś uczniów, aby przygotowali plakat ilustrujących hasło, które otrzymali. Dla utrudnienia plakat może być tylko w formie graficznej, bez użycia słów. Każda grupa ma do dyspozycji duży arkusz papieru oraz kolorowe pisaki. Jeśli istnieje taka możliwość, można również wykorzystać inne metody graficzne, np. kolaż.
Po wykonaniu prac, poproś uczniów o przedstawienie swoich plakatów. Jeśli były one bez słów, można spróbować zorganizować konkurs, która grupa najszybciej odgadnie, co przedstawia dany plakat. Uczniowie mogą również pokusić się o dodanie własnych haseł, promujących odpowiedzialne postępowanie ze sprzętem elektronicznym i elektrycznym.

Podsumowanie
Po omówieniu plakatów, zawieś je w sali lekcyjnej bądź innym widocznym miejscu w szkole. Przypomnij uczniom, że mają szczęście chodzić do szkoły i uczyć się tylko w teorii o globalnych wysypiskach śmieci. Ibrahim z Ghany, podobnie jak wielu jego kolegów, wysypisko elektroodpadów sprowadzanych np. z Europy, czyli także z Polski, musi traktować jak swoistą szkołę życia. Mimo iż chciałby się uczyć i zdobyć zawód. Zwróć także uwagę, że każde nasze działanie, choć z pozoru nieznaczące w skali globalnej, ma wpływ na to, co dzieje się w innych częściach świata.

Praca domowa
Poproś uczniów, by stworzyli mapę powiatu/miasta, na której zaznaczą punkty zbiórki zużytego i zepsutego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.


Informacje dodatkowe dla nauczyciela
„Według informacji podawanych przez Falconbridge Limited – amerykańską firmę poddającą recyklingowi telefony komórkowe – 10 tys. aparatów (jedna tona) telefonów zawiera 140 kg miedzi, 3,14 kg srebra, 300 g złota 130 g palladu i 3 g platyny. Oznacza to, że w obecnym roku 2 mld telefonów pochłonie 628 ton srebra i 60 ton złota. To w większości bezpowrotna strata. Recykling telefonów komórkowych pozostaje daleki od ideału. Badania, jakie przeprowadziła Nokia w 2008 roku, wykazały, że jedynie 3% telefonów tej marki poddano recyklingowi, a 16% sprzedano ponownie. Sytuacja się powoli polepsza: w USA recyklingowi poddawane jest ok. 8%. W Japonii restrykcyjne prawo sprawia, że przetwarza się tam nawet 20% aparatów. To wciąż tylko 1/5 wszystkich urządzeń. Co dzieje się z resztą? Trafiają na wysypisko. Wraz z nimi trafiają tam także zawarte w elektronicznych obwodach cenne i rzadkie metale. Nie tylko miedź i nikiel, ale także złoto oraz metale, o których nazwach słyszeliśmy tylko na lekcjach chemii: ind, tantal i pallad. Produkcja telefonów komórkowych pochłania coraz większą część światowych zasobów metali – 3% światowej produkcji srebra i złota, 13% palladu i aż 15% kobaltu. D. Komei Harana z tokijskiego Instytutu Badań Materiałowych oszacował ilość metali zawartych we wszystkich urządzeniach i elementach elektronicznych znajdujących się w Japonii, które można poddać recyklingowi. Liczby są oszałamiające. Tak zwane miejskie kopalnie, urban mines, zawierają tylko w Japonii 6800 ton złota – to niewiele mniej niż trzymane w USA rezerwy tego kruszcu (8100 ton)! Ilość srebra i złota zgromadzonego na japońskich śmietniskach równa jest 3-letniej światowej produkcji, a platyny aż 6-letniej”.
źródło: Piotr Siergiej, „Telefony komórkowe – kopalnia złota”, Gazeta Wyborcza, 29.06.2012, http://wyborcza.pl/eko/1,113774,12037774,Telefony_komorkowe___kopalnia_zlota.html

Bibliografia
• http://www.newsweek.pl/newsweek_swiat/globalne--wysypisko,48815,1,1.html
• http://www.silnepoludnie.pl/component/content/article/18-toksycznee-odpadyzalewajakrajepoludnia
• http://ulicaekologiczna.pl/umysl-i-cialo/zamienelektroodpady-na-kulturalne-wypady-czyli-ezonkwwe-wroclawiu/
• http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/metaleppt_1.pdf
• http://www.ekoszkola.pl/media/filemanager/publikacje/pliki/na_tropie_elektrosmieci_final.pdf
• http://www.elektroodpady.edu.pl/files/2012/11/
Elekroodpady-materia%C5%82y-szkoleniowe-dlanauczycieli-pdf.pdf
• http://www.zielonalekcja.pl/index.php?mod=material&id=5065
• http://www.ekonsument.pl/a66702_elektrosmieci.html
• http://www.drugiezycieelektrosmieci.pl/2012/materialy/2.pdf
• http://wyborcza.pl/eko/1,113774,12037774,Telefony_komorkowe___kopalnia_zlota.html