Ekologia i świat

Ekologia i świat ¹
Grupa docelowa:
Poziom edukacyjny: szkoła podstawowa
Etap edukacyjny: II etap edukacyjny, klasy 4–6
Scenariusz proponowany do realizacji z dzieckiem z zespołem Aspergera (Asperger’s Disorder – AS) w klasie integracyjnej

Temat zajęć: Aspi a ekologia i świat – drugie życie śmieci² - cz. 1: Ekologia a odpady

Czas trwania: 2 godziny dydaktyczne (90 min)

Cele zajęć:

Cel ogólny:
Uczeń/uczennica ma świadomość swojego wpływu na rzeczywistość, wie, jak robić to w sposób konstruktywny.

Cele szczegółowe:
Uczeń/uczennica:
1. Zna podstawowe słownictwo związane z odpadami.
2. Wie, jakie odpady można przeznaczyć do recyklingu, wyjaśnia, na czym polega ten proces w odniesieniu do wybranych rodzajów odpadów.
3. Dostrzega korzyści z segregacji odpadów i ich ponownego przetwarzania.
4. Rozumie zależności stanu środowiska oraz ilości odpadów generowanych przez działalność człowieka.
5. Wyraża swoje potrzeby i pomysły.
6. Nawiązuje dialog, mając świadomość różnorodnego postrzegania tych samych rzeczy czy procesów przez ludzi, potrafi budować argumentację.
7. Zna wybrane metody zmiany rzeczywistości (indywidualne wybory życiowe, reklama społeczna, wprowadzanie zmian w prawie).

Metody i formy pracy:

Metody:
– metody asymilacji wiedzy: wyjaśnienie,
– metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: burza mózgów, mapa myśli, sytuacyjna, klasyczna, problemowa,
– metody praktyczne: ćwiczebna, realizacji zadań wytwórczych.

Formy: zbiorowa, grupowa, indywidualna.

Narzędzia niezbędne do realizacji zajęć:
Brystole lub szary papier, kolorowe mazaki, markery, kredki, pojemnik na wodę, np. kubek, tablica, kreda, papier toaletowy, książka, ubrania, odpadki organiczne, butelki plastikowe, butelki szklane, gazety, telefon, konserwy, warzywa, owoce, bateria, drewno, opakowanie po mleku, serze pleśniowym, 8 pojemników lub kartonów (na: ubrania, odpadki organiczne, metal, papier, szkło, plastik, elektrośmieci i inne).

Opis przebiegu zajęć:

I. WPROWADZENIE

1. Zadanie ogólne: Wprowadzenie do tematyki: Przeprowadzenie doświadczenia z cieknącym kranem.

Zadanie szczegółowe:
- Wprowadzenie w cel i przebieg doświadczenia.
- Przeprowadzenie doświadczenia.
- Zwrócenie uwagi dzieci na problem ilości wody, jaka marnuje się w związku z wadliwością kranu lub niedokładnym jego zakręceniem.

Forma/metoda:
- forma: zbiorowa,
- metoda: pogadanka heurystyczna.

Instrukcja:
Na początku zajęć edukator/ka stawia pojemnik w umywalce, odkręcając kran tak, aby woda kapała do niego po kropelce, jednocześnie informuje uczniów i uczennice o wykonanej czynności i jej celu. Pod koniec zajęć wraca do naszego pojemnika i pokazuje, ile wody się w nim nazbierało. Pyta uczniów i uczennice:
– Czy zwracają uwagę na to, ile wody zużywają na dzień?
– Czy myją zęby przy cieknącym strumieniu wody, czy może korzystają z kubka?
– itd.

Materiał dydaktyczny: pojemnik na wodę: np. kubek.

Uwagi: Wodę, która nakapie do kubka trzeba wykorzystać np. podlewając kwiatek, który wymaga podlania.

II. CZĘŚĆ GŁÓWNA

1. Zadanie ogólne: Uświadomienie powiązań między działalnością człowieka a stanem środowiska naturalnego

Zadania szczegółowe:
- Uświadomienie wpływu wytwarzanych przez człowieka odpadów na stan środowiska.
- Uporządkowanie i rozszerzenie wiedzy na temat odpadów (opracowanie mapy myśli).

Forma/metoda:
- forma: zbiorowa,
- metoda: mapa myśli.

Instrukcja:
"Śmieciowa mapa myśli"
Edukator/ka zapisuje drukowanymi literami na środku tablicy hasło: ODPADY. Dąży do sporządzenia mapy myśli, według koncepcji Tony’ego Buzana³:
Odpady: ... (kompostowanie, recykling, ilość wytworzonych odpadów, gminne wysypisko, skład odpadów, segregacja, dzikie wysypisko, wpływ na: glebę, wodę, powietrze, organizmy żywe).

Materiał dydaktyczny: tablica, kreda.

Uwagi: edukator/ka przy każdym pojęciu tłumaczy je, wykorzystując do tego stosowny pokaz.

2. Zadanie ogólne: Uświadomienie poziomu wiedzy i zachowań związanych z produkowaniem odpadów, ich selekcją i przetwarzaniem.

Zadania szczegółowe:
- Zbadanie poziomu wiedzy uczniów i uczennic w zakresie produkcji odpadów, ich selekcji i przetwarzania (z uwzględnieniem znajomości pojęć takich jak: kompostowanie, recykling, wysypisko, skład odpadów, segregacja, dzikie wysypisko itp.).
- Analiza zachowań, uczniów i ich rodzin związanych z produkcją odpadów, ich selekcją i przetwarzaniem.
- Wypracowanie rozwiązań, minimalizujących ilość produkowanych śmieci, zachęcenie dzieci do wprowadzenia ich w życie u siebie w domu.

Forma/metoda:
- forma: zbiorowa,
- metoda: pogadanka heurystyczna.

Instrukcja:
Edukator/ka zadaje uczniom pytania: Czym są odpady, a czym surowce wtórne? Jaki jest przybliżony udział pro- centowy poszczególnych odpadów w domowym koszu? Jakich odpadów produkujemy najwięcej? W jaki sposób można zagospodarować poszczególne rodzaje odpadów? Jak ja z moją rodziną mogę wpłynąć na ograniczenie ilości codziennych śmieci w moim domowym koszu? Jak wpływają „dzikie wysypiska” na twoje środowisko? Jak działa wysypisko śmieci w twoim regionie?

Materiał dydaktyczny: tablica, kreda.

Uwagi: dostosowujemy stopień trudności zadawanych pytań i przekazywanych treści do możliwości poznawczych uczennic i uczniów. Jeśli edukator/ka uzna, że wprowadzenie danego pojęcia jest za trudne, może uprościć je własnymi słowami oraz użyć dodatkowych objaśnień i fotografii.

III. PODSUMOWANIE

1. Zadanie ogólne: Kształtowanie właściwych nawyków zawiązanych z segregacją śmieci.

Zadania szczegółowe:
- Zbadanie poziomu wiedzy uczniów i uczennic w zakresie segregacji odpadów.
- Uświadomienie/utrwalenie zasad właściwej segregacji odpadów.

Forma/metoda:
- forma: grupowa lub indywidualna,
- metoda: ćwiczebna.

Instrukcja:
"Szalona segregacja" – Szczegółowy opis znajduje się w części: Ćwiczenia edukacyjne i animacyjne; autorskie zabawy, gry.

Materiał dydaktyczny: papier toaletowy, książka, ubrania, odpadki organiczne, butelki plastikowe, butelki szklane, gazety, telefon, konserwy, warzywa, owoce, bateria, drewno, opakowanie po mleku, serze pleśniowym, 8 pojemników na: ubrania, odpadki organiczne, metal, papier, szkło, plastik, elektrośmieci i inne.

Pytania problemowe do zajęć:
1. Jakie problemy dostrzegasz w swoim najbliższym środowisku, które wiążą się z tematem zajęć? Co cię niepokoi? Co chciałbyś zrobić? Co robisz? Kto może Ci pomóc?
2. Skąd biorą się różnice w tym, jak widzą świat ludzie? Do czego mogą prowadzić? Jak twórczo je wykorzystywać?
3. Na co, twoim zdaniem, należy zwrócić uwagę, chcąc zmieniać rzeczywistość? W jaki sposób należy to robić?

Ćwiczenia edukacyjne i animacyjne; zaprojektowane autorskie zabawy, gry:

• "Szalona segregacja"

Zadaniem uczniów i uczennic jest prawidłowe wrzucanie do przygotowanych wcześniej pojemników na odpady – w odpowiednich kolorach i o odpowiednim oznakowaniu – ubrań, metalu, papieru, szkła, plastiku, elektrośmieci, odpadów organicznych i innych. Edukator/ka dzieli klasę na 4-osobowe grupy. Każda grupa otrzymuje zestaw takich samych odpadów. Po wykonaniu zadania każda z grup przedstawia swój sposób przydziału odpadów do odpowiednich pojemników i wyjaśnia go. Edukator/ka podsumowuje zadanie i pokazuje odpowiedni sposób realizacji zadania wraz z objaśnieniem i odpowiedzią na ewentualnie pytania ze strony zespołów.

UWAGI: Zabawa może być przeprowadzona zarówno w grupach, jak i indywidualnie.
Edukator/ka:
- W zależności od potrzeb – może na wstępie omówić podział odpadów lub zaproponować, aby uczniowie sami przedstawili informacje na ten temat. (Autorka materiałów w niniejszym ćwiczeniu zakłada, że uczniowie/uczennice na danym etapie nauczania dysponują wiedzą w zakresie omawianej tematyki).
- Zachęca dzieci do aktywności i wykazania się wiedzą poprzez samodzielne przedstawienie swojego rozwiązania.
- Nie ocenia sposobu realizacji zadania przez uczniów i uczennice, ale go omawia, pokazując jego prawidłowe wykonanie. Ćwiczenie bowiem ma im pomóc lepiej zapamiętać i przyswoić właściwe zachowania, czego najlepszym sposobem jest nauka przez doświadczenie.
- Przygotowując pomoce do ćwiczenia, powinien/-na:
• zadbać o usunięcie logo firmy, z którego pochodzą produkty wykorzystane do przeprowadzenia ćwiczenia,
• zwrócić uwagę na warunki higieniczne wykorzystywanych w ćwiczeniu przedmiotów.

Lista załączników:
- Załącznik nr 1 - Słowniczek pojęć,
- Załącznik nr 2 - Lista instytucji, organizacji do współpracy w poruszanej tematyce,
- Załącznik nr 3 - Literatura.

Temat zajęć: Aspi a ekologia i świat – drugie życie śmieci - cz. 2: Człowiek na Ziemi

Czas trwania: 2 godziny dydaktyczne (90 min)

Cele zajęć:

Cel ogólny:
Uczeń/uczennica ma świadomość swojego wpływu na rzeczywistość, wie, jak robić to w sposób konstruktywny.

Cele szczegółowe:
Uczeń/uczennica:
1. Zna podstawowe słownictwo związane z odpadami.
2. Wie, jakie odpady można przeznaczyć do recyklingu, wyjaśnia, na czym polega ten pro- ces w odniesieniu do wybranych rodzajów odpadów7.
3. Dostrzega korzyści z segregacji odpadów i ich ponownego przetwarzania.
4. Rozumie zależności stanu środowiska oraz ilości odpadów generowanych przez działalność człowieka.
5. Wyraża swoje potrzeby i pomysły.
6. Nawiązuje dialog, mając świadomość różnorodnego postrzegania tych samych rzeczy czy procesów przez ludzi, potrafi budować argumentację.
7. Zna wybrane metody zmiany rzeczywistości (indywidualne wybory życiowe, reklama społeczna, wprowadzanie zmian w prawie).

Metody i formy pracy:

Metody:
- metody asymilacji wiedzy: wyjaśnienie,
- metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: burza mózgów, mapa myśli, sytuacyjna, klasyczna, problemowa,
- metody praktyczne: ćwiczebna, realizacji zadań wytwórczych.

Formy: zbiorowa, grupowa, indywidualna

Narzędzia niezbędne do realizacji zajęć:
Kolorowe i białe kartki A4, brystole lub szary papier, kolorowe mazaki, markery, kredki, karta pracy: "Sejmik" ⁴, publikacje z przedstawionym trybem ustawodawczym, mapa świata w układzie chińskim, mapa świata w układzie australijskim, mapa, świata w układzie europejskim, krzesełka (24), karty z nazwami kontynentów do zabawy: "Krzesełka" ⁵.

Opis przebiegu zajęć:

I. WPROWADZENIE

1. Zadanie ogólne: Analiza możliwych metod zmiany rzeczywistości.

Zadania szczegółowe:
- Uświadomienie odpowiedzialności człowieka za świat (bliski i daleki).
- Wypracowanie metod, jakimi człowiek może się posługiwać, chcąc zmienić rzeczywistość.

Forma/metoda:
- forma: zbiorowa,
- metoda: burza mózgów.

Instrukcja:
Edukator/ka inicjuje pogadankę o odpowiedzialności człowieka za świat wokół niego, akcentując globalne zależności. Następnie prowadzi burzę mózgów, której celem jest wypracowanie jak największej liczby (w tym oryginalnych) rozwiązań. Omawia z dziećmi zgromadzone pomysły pod kątem ich zastosowania w praktyce(w tym zagadnienia gospodarki odpadami).

Materiał dydaktyczny: tablica, kreda.

Uwagi: warto zachęcić dzieci do generowania różnorodnych, oryginalnych pomysłów i rozwiązań.

II. CZĘŚĆ GŁÓWNA

1. Zadanie ogólne: Realizacja ćwiczenia Szanowny Panie/Szanowna Pani.

Zadania szczegółowe:
- Przygotowanie listów przez dzieci.
- Analiza listów.
- Uświadomienie ważności głosu i działań pojedynczych osób.

Forma/metoda:
- forma: grupowa lub indywidualna,
- metoda: ćwiczebna.

Instrukcja:
"Szanowny Panie/ Szanowna Pani" – Szczegółowy opis znajduje się w części: Ćwiczenia edukacyjne i animacyjne; autorskie zabawy, gry.

Materiał dydaktyczny: kolorowe mazaki, kredki, markery, brystole lub szary papier.

2. Zadanie ogólne:Realizacja ćwiczenia "Sejmik".

Zadania szczegółowe:
- Wprowadzenie w problematykę uchwalania ustaw w Polsce – zapoznanie z podstawowymi informacjami na ten temat.
- Budowanie argumentacji za i przeciw proponowanym rozwiązaniom.

Forma/metoda:
- forma: zbiorowa, grupowa,
- metoda: wyjaśnienie, sytuacyjna.

Instrukcja:
"Sejmik" – Szczegółowy opis znajduje się w części: Ćwiczenia edukacyjne i animacyjne; autorskie zabawy, gry.

Materiał dydaktyczny: karta pracy "Sejmik" ⁶: karta pracy z fragmentem ustawy oraz karta pracy ze stanowiskiem grupy do ustawy, kartki białe A4, mazaki, publikacje z przedstawionym trybem ustawodawczym.

Uwagi: miniwykład warto poprowadzić z prezentacją przykładowej publikacji dotyczącej trybu ustawodawczego w Polsce⁷.

3. Zadanie ogólne: Analiza różnych perspektyw postrzegania świata przez ludzi.

Zadania szczegółowe:
- Przedstawienie zadania do wykonania.
- Wykonanie map przez dzieci.
- Porównanie map dzieci.
- Porównanie map dzieci z mapami: „europejską”, „chińską”, „australijską”.
- Analiza różnic i ich przyczyn oraz konsekwencji.

Forma/metoda:
- forma: zbiorowa, indywidualna,
- metoda: realizacji zadań wytwórczych, pogadanka.

Instrukcja:
"Perspektywa" – Szczegółowy opis znajduje się w części: Ćwiczenia edukacyjne i animacyjne; autorskie zabawy, gry.
Materiał dydaktyczny: białe kartki A4, mazaki, mapa świata w układzie chińskim, mapa świata w układzie australijskim, mapa świata w układzie europejskim.

4. Zadanie ogólne: Realizacja ćwiczenia "Krzesełka".

Zadania szczegółowe:
- Przedstawienie podziału kontynentów według dwóch kryteriów: liczby ludności i zamożności.
- Ukazanie zależności między sytuacją ludzi a ich samopoczuciem.

Forma/metoda
- forma: zbiorowa, grupowa,
- metoda: problemowa.

Instrukcja:
"Krzesełka" – Szczegółowy opis znajduje się w części: Ćwiczenia edukacyjne i animacyjne; autorskie zabawy, gry.
Materiał dydaktyczny: krzesełka, karty z nazwami kontynentów do zabawy: "Krzesełka".

Pytania problemowe do zajęć:
1. Jakie problemy dostrzegasz w swoim najbliższym środowisku, które wiążą się z tematem zajęć? Co cię niepokoi? Co chciałbyś zrobić? Co robisz? Kto może Ci pomóc?
2. Skąd biorą się różnice w tym, jak widzą świat ludzie? Do czego mogą prowadzić? Jak twórczo je wykorzystywać?
3. Na co, twoim zdaniem, należy zwrócić uwagę, chcąc zmieniać rzeczywistość? W jaki sposób należy to robić?

Ćwiczenia edukacyjne i animacyjne; zaprojektowane autorskie zabawy, gry:

• "Szanowny Panie/ Szanowna Pani"

Uczniowie i uczennice dobierają się parami lub realizują zadanie pojedynczo. Piszą list do zarządów sieci sklepów, postulując o wycofanie plastikowych reklamówek z obiegu oraz zastąpienie ich siatkami wielokrotnego użytku. Po wykonaniu zadania czytają swoje listy. Edukator/ka podsumowuje ćwiczenie.

UWAGI: Zadanie to może zostać zmodyfikowane w zależności od poruszanych na zajęciach zagadnień. Jest to doskonałe ćwiczenie na lekcje języka polskiego zawierające treści z edukacji globalnej.

• "Sejmik"

Edukator/ka dzieli uczestników zajęć na dwie grupy. Wybiera dodatkowo jedną osobę do sprawowania funkcji marszałka, którego zadaniem będzie udzielanie głosu mówcom, a na koniec przeprowadzenie głosowania w sprawie omawianej ustawy. Obie grupy otrzymują na papierze (kartki A4) fragment treści ustawy. Grupy losują dodatkowo kartkę z przydzielonym stanowiskiem, do poparcia którego, za pomocą stosownej argumentacji, mają namówić grupę przeciwną.

UWAGA: Ustawa dotyczy wprowadzenia segregacji śmieci oraz wprowadzenia kar za jej nieprzestrzeganie⁸. Tekst ustawy jest autorski. Nie jest ekstraktem żadnej z obowiązujących ustaw. Można, przygotowując ten tekst, samodzielnie posiłkować się Ustawą z dnia 13 września 1996 o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

• "Perspektywa"

Edukator/ka rozdaje uczniom i uczennicom białe kartki A4 i prosi o narysowanie konturów mapy świata. Następnie wszystkie prace są wspólnie układane na środku sali i porównywane.
Edukator/ka prezentuje mapę świata w europejskim układzie i wszyscy porównują, jakim stopniu odwzorowali świat, po kilku minutach edukator/ka prezentuje kolejno mapę świata w układzie chińskim i australijskim. Na koniec następuje dyskusja na temat postrzegania świata i wielkości państw w zależności od sposobu przedstawienia mapy i od obranej perspektywy (różnić się ona będzie w zależności od tego, z jakiego krańca świata jesteśmy).

UWAGI:Podczas tej zabawy nie pokazujemy uczniom i uczennicom żadnej mapy, muszą to zrobić z pamięci, także należy schować wszystkie widoczne na sali mapy.
Bardzo ważne jest, aby w żaden sposób nie sugerować dzieciom, jak ma wyglądać ta mapa tzn. czy ma być w kole – jak na globusie, czy odrysowana na całej kartce.

• "Krzesełka"

Edukator/ka prosi dzieci o przeniesienie 24 krzesełek na środek sali. Informuje dzieci, że ich zadaniem jest podzielenie krzesełek według liczby mieszkańców na danym kontynencie, którego nazwa znajduje się na kartkach – rozdaje wcześniej przygotowane karty z napisami nazw kontynentów:
Afryka, Ameryka Południowa, Ameryka Północna, Azja, Australia, Europa. Następnie przedstawia prawidłowy rozkład liczby krzesełek na poszczególnych kontynentach.
Po wykonaniu tej części zadania edukator/ka informuje dzieci, że muszą teraz podzielić krzesełka według zamożności mieszkańców na danym obszarze (kontynencie). Po dokonanym podziale przedstawia prawidłowy rozkład krzesełek wraz z danymi ilustrującymi sytuację zamożności mieszkańców na poszczególnych kontynentach. Uczniowie i uczennice zostawiają podział krzesełek według zamożności mieszkańców. Uczniowie siadają na krzesełkach, zajmując je w tyle osób, ile wykazała liczba ludności na danym kontynencie. Uczniowie wstają. Edukator/ka podsumowuje zadanie, wskazując na różnicę w obu układach krzeseł.



UWAGI: Zajęcia można rozpoczynać od przykładu, demonstracji, z wykorzystaniem 1 kategorii podziału.
W zależności od wieku uczniów i uczennic edukator/ka może zapisać na tablicy poszczególne wyniki rozkładu. Dane z tabelki można łatwo modyfikować, przystosowując je jednocześnie do klas o większej liczebności uczniów.

• "Globalne media"

Zabawa może być przeprowadzona zarówno w grupach, jak i indywidualnie.
Edukator/ka rozdaje uczniom i uczennicom materiały do wykonania zadania oraz objaśnia jego zasady. Uczniowie i uczennice przygotowują reklamę społeczną, propagującą segregację śmieci i wskazującą korzyści z niej wynikające. Po napisaniu, omówieniu i skorygowaniu tekstu wszystkie reklamy – za zgodą autorów i autorek – zostają upublicznione na terenie szkoły.
Forma reklamy jest dowolna, w zależności od preferencji uczniów może to być reklama plakatowa, radiowa – można ją napisać i zaprezentować np. w szkolnym radiowęźle podczas przerwy itd.

UWAGI: Bardzo ważne jest zachęcenie uczniów do samodzielnej pracy i pozostawienie dowolności w wyborze formy reklamy.

Lista załączników:
- Załącznik nr 4 - Karta pracy: "Sejmik",
- Załącznik nr 5 - Karty z nazwami kontynentów do zabawy: "Krzesełka".