Jak rozmawiać na trudne tematy?

Pierwsza z cyklu 2 lekcji. Drugi scenariusz nosi tytuł "Uchodźcy w Polsce – fakty i rozmowa o ważnych dla nas wartościach."

Proponowane cele nauczycielskie dla cyklu lekcji:
Umożliwienie młodym ludziom poznania zagadnienia uchodźców w Polsce, włączenia się w dyskusję na temat rozwiązania tego problemu w sposób zgodny z ich wartościami i poglądami. Ograniczanie polaryzacji poglądów w tej sprawie i presji przyjmowania punktu widzenia innych osób.

Proponowane cele w języku uczniów:
Przygotowanie do rozmowy na trudne tematy. Zapoznanie się z faktami na temat uchodźców w Polsce. Stworzenie zasad bezpiecznej i szanującej poglądy innych rozmowy na trudny temat. Zastosowanie ich w trakcie rozmowy na temat uchodźców w Polsce.

Ogólny opis zajęć
Pierwsza lekcja ma dwie części. Pierwsza poświęcona jest wypracowaniu przez uczniów zasad, które będą stosowane podczas następnych zajęć, w trakcie rozmowy o uchodźcach w Polsce. Możesz rozważyć, czy warto w przyszłości przeprowadzić takie zajęcia niezależnie od problemu uchodźców, ale w związku z innym kontrowersyjnym tematem. Druga część lekcji poświęcona jest przygotowaniu się uczniów (w grupach) do rozmowy na temat uchodźców. Rozmowa ta będzie przedmiotem drugiej lekcji. Proponujemy, żeby część przygotowań odbyło się pomiędzy lekcjami – jako praca domowa uczniów.

Cele (w języku nauczyciela):
• Wypracowanie przez uczniów zasad rozmowy prowadzącej do wzajemnego zrozumienia się.
• Rozpoznanie przez uczniów zachowań pomagających podjąć i przeprowadzić rozmowę na trudny temat, dotyczący osobistych wartości, budzący kontrowersje i mocne emocje.
• Przygotowanie do rozmowy o uchodźcach w Polsce.

Cele (w języku uczniów):
• Wypracujemy zasady pomagające przeprowadzić rozmowę na trudny temat.
• Przygotujemy się do rozmowy na temat uchodźców w Polsce.

Uwaga metodyczna
Na początku warto zastanowić się nad celem, jaki chce nauczyciel osiągnąć. Przejrzyj zaproponowane cele i dostosuj je do potrzeb uczniów i własnych; sformułuj je tak, aby Twoi uczniowie je zrozumieli. Na początku zajęć przedstaw cele uczniom. Dzięki temu uczniowie staną się współodpowiedzialni za przebieg lekcji. Jest to szczególnie ważne przy temacie, który budzi bardzo silne emocje, w tym też lęk, i jest ukształtowany przez przekaz medialny.
Cele przedstawione przez nas mają być pomocą dla Ciebie.
Prześledź proponowany scenariusz i zastanów się, jak go dostosować do potrzeb Twoich uczniów. Zwracamy uwagę na stwarzanie warunków „dobrej rozmowy”. Zastanów się jakie warunki muszą być spełnione, aby Twoi uczniowie wysłuchali się wzajemnie.
Obecnie w Polsce sposób przedstawiania w mediach kryzysu uchodźczego (sensacyjność i koncentracja na antagonizowaniu polskiej opinii publicznej) nie tworzy klimatu szacunku i wzajemnego słuchania się. Dlatego ważne jest, aby podczas zajęć stworzyć w klasie odpowiednią atmosferę i bezpieczny klimat rozmowy. Warto o tym w trakcie zajęć otwarcie z młodzieżą rozmawiać.
Zastanów się nad swoją rolą jako moderatora – osoby pilnującej zasad, czasu i formy rozmowy. Twoim celem powinno być, aby każdy z uczniów mógł wypowiedzieć swoją perspektywę. Nie oceniaj uczniów, szczególnie jeżeli mają inne poglądy niż Twoje.

Przebieg zajęć
Część 1: Uczniowie, pracując w grupach, wypracują listę zasad dobrej rozmowy, które mają pomóc im w trakcie drugich zajęć.
1. Przedstaw uczniom cel zajęć.
2. Poproś uczniów, aby w parach porozmawiali na temat oglądanej w mediach dyskusji (np. w TV), gdzie rozmówcy nie mogli się porozumieć i wyglądało na to, że nie starają się zrozumieć siebie nawzajem. Poproś, aby zapisali na kartce – jakie zachowania powodowały, że rozmówcy, nie mogli się porozumieć. Wysłuchaj kilku wypowiedzi uczniów, ale poproś, aby nie przytaczali nazwisk rozmówców, tylko to, co utrudniało porozumienie się. Możesz zapisać hasłowo wypowiedzi na tablicy. (4 minuty)
3. Zapowiedz uczniom, że będą teraz w czteroosobowych zespołach pracować nad zasadami dobrej rozmowy. Podziel uczniów. Rekomendujemy podział losowy, gdyż rozmowy z osobami, z którymi na co dzień się nie rozmawia, są same w sobie wartością i równocześnie skutkują lepszą analizą problemu i wzajemnym poznaniem się, jak też większym zaangażowaniem uczniów. (2 minuty)
4. Poproś uczniów w zespołach o wypracowanie i spisanie na kartce zasad, które pomagają w rozmowie i we wzajemnym zrozumieniu się rozmówców. Możesz zasugerować im, aby zastanowili się nad zachowaniami, które pomagają rozmawiać, a potem przeszli do zasad. Pomocne może być przypomnienie sobie przez uczniów dobrych rozmów, w których udało się uczestnikom wypowiedzieć swoje opinie i zostać zrozumianymi. Przykładem mogą być rozmowy z koleżankami i kolegami, pomiędzy przyjaciółmi lub przyjaciółkami, w rodzinie. Może widzieli lub słyszeli dobrze poprowadzoną rozmowę w mediach. Poproś uczniów, aby pracując w zespole zadbali o to, aby każda uczennica i każdy uczeń mogli się wypowiedzieć. Jeśli uczniowie będą mieli problem z pracą nad zasadami, możecie wspólnie określić kilka zasad, np. kontakt wzrokowy rozmówców, nieprzerywanie wypowiedzi itp. (7 minut).
5. Na forum klasy poproś o podawanie przez każdy zespół jednej zasady i zapisuj je na tablicy. Każdy zespół dokłada zasadę, która jeszcze nie była wypowiedziana. Ty również możesz na koniec dołożyć zasady, które nie zostały zgłoszone, a uważasz je za ważne. Zgłaszając je na końcu, nie odbierasz inicjatywy uczniom, a jednocześnie pokazujesz, że temat jest ważny również dla Ciebie. Upewnij się, że na waszej wspólnej liście znalazło się odniesienie do zagadnień, które przedstawimy poniżej w materiale pomocniczym. Zasady opisane w nim potraktuj jako przykłady. Te zasady jako autorzy scenariusza uważamy za szczególnie istotne. (10 minut)
Część 2. Przygotowujemy się do rozmowy opartej o rzetelne informacje
Druga cześć zajęć poświęcona jest przygotowaniu do zebrania faktów, które pomogą prowadzić rozmowę o uchodźcach w Polsce, której będzie poświęcona druga lekcja w cyklu.
1. Przypomnij klasie, że koniecznym warunkiem owocnej rozmowy jest opieranie się na faktach i rzetelnej wiedzy pochodzącej z zaufanych źródeł. Zakres tej wiedzy jest bardzo szeroki, dlatego podziel uczniów na grupy i przydziel im części materiałów do zapoznania się (poszczególne karty z materiału pomocniczego nr 2). Dzięki temu podczas rozmowy na kolejnej lekcji w klasie będą grupy “ekspertów” od określonych tematów. Możesz zmienić składy zespołów lub pozostawić te same. W zespole nie powinno być mniej niż trzy osoby, a nie więcej niż pięć. (2 minuty)
2. Przedstaw klasie zakresy tematyczne, którymi zajmą się poszczególne grupy. (3 minuty)
o Grupa 1 – Kto jest uchodźcą?
o Grupa 2 – Kryzys uchodźczy
o Grupa 3 – Uchodźcy w Polsce
o Grupa 4 – Relokacje i przesiedlenia uchodźców w Unii Europejskiej
o Grupa 5 – Integracja uchodźców
3. Zapytaj, czy uczniowie sami nie dodaliby własnego tematu. Jeśli tak, uwzględnij go w przydziale zadań dla zespołów. Każdej osobie rozdaj jedną kartę z faktami z materiału pomocniczego nr 2 (zależnie od tematu, którym ma się zająć). Powiedz klasie, że zadaniem każdej z grup jest zapoznanie się z tematem (przy wykorzystaniu rozdanego materiału, oraz materiałów opublikowanych na stronie internetowej CEO www.ceo.org.pl/migracje, a w czasie kolejnej lekcji zostaną poproszeni o zaprezentowanie go osobom, które czytały inne teksty. (2 minuty)

Uwaga metodyczna
Zwróć uwagę uczniów, że temat uchodźców w Polsce stał się ostatnio bardzo kontrowersyjny i przez to zbieranie wyważonych informacji na nieznanych stronach internetowych lub przez media społecznościowe może być mało rzetelne i trudne, dlatego nie polecasz takiej drogi uczniom.
Materiałem uzupełniającym może być dla uczniów w szczególności informator "Uchodźcy w Polsce, więcej wiedzy, mniej strachu przygotowany z pomocą i pod patronatem Urzędu ds. Cudzoziemców w ramach wspólnej akcji informacyjnej polskich mediów (18 września 2015). Materiał można pobrać ze strony CEO: http://www.ceo.org.pl/pl/migracje/news/wiecej-wiedzy-mniej-strachu

4. Poproś uczniów o wstępne przejrzenie rozdanych materiałów. Wyjaśnij wątpliwości, które ewentualnie zgłaszają uczniowie. (10 minut)
Jeśli będziesz mieć dodatkowy czas, możesz przeprowadzić któreś z ćwiczeń dotyczących korzystania ze źródeł informacji.
5. Określ ponownie zadanie dla uczniów na następną lekcję. (2 minuty)
Waszym zadaniem jest zapoznanie się z materiałami i pełnienie funkcji ekspertów w danym temacie na następnej lekcji, której tematem będzie rozmowa o uchodźcach w Polsce.
6. Zastosuj metodę wyjściówek lub inną metodę podsumowującą lekcję. Poproś uczniów np. o odpowiedź (anonimowo) na kartce na pytanie: Co było dla mnie ważne w tej lekcji? Zbierz kartki, przeczytaj po lekcji i opracuj zestawienie, które przekażesz uczniom na następnej lekcji. Jeśli uczniowie zobaczą, że uwzględniasz ich wyjściówki w planowaniu następnych lekcji, tym chętniej będą brać odpowiedzialność za swoje uczestnictwo w lekcji. (3 minuty)