Cele lekcji:
Po lekcji uczeń/uczennica:
- będzie wiedział/ wiedziała o co toczy się wojna na Ukrainie;
- pozna definicje słów: wojna hybrydowa, separatyzm, operacja antyterrorystyczna, porozumienie mińskie, gwarancja integralności terytorialnej;
- pozna argumenty stron biorących udział w wojnie na wschodzie Ukrainy oraz stanowisko tzw. „wspólnoty międzynarodowej”.
Pytanie kluczowe: O co toczy się wojna w Ukrainie?
Metody i formy pracy:
- analiza tekstu,
- praca w grupach,
- formułowanie krótkich wypowiedzi pisemnych,
- debata korespondencyjna,
- dyskusja.
Materiały dydaktyczne:
- Do przeprowadzenia lekcji potrzebny jest dostęp do komputerów podłączonych do Internetu (4-5 stanowisk komputerowych) albo indywidualny dostęp do Internetu na smartfonach uczniów i uczennic.
- duży papier flipczartowy albo 50 białych kartek A4,
- 5 markerów albo długopisów
- materiał pomocniczy - załącznik
I. Tydzień a minimum 3 dni przed planowaną lekcją:
Zapowiedz uczniom/ uczennicom, że na kolejnej lekcji będziecie rozmawiać o wojnie, która toczy się na terytorium Ukrainy. Waszym celem będzie zrozumienie istoty konfliktu i racji jego stron. W tym celu podzielcie się na dwa zespoły (podziel klasę na dwa zespoły i niech każdy z zespołów wpisze swój skład na kartkę A4, która wróci do Ciebie).
Zadaniem jednego z zespołów jest znalezienie w Internecie argumentów strony prorosyjskich separatystów i rosyjskiej tłumaczącej proklamowanie DNR (Doniecka Republika Ludowa, skrót pochodzi od rosyjskiej nazwy
Донецкая Народная Республика,
Donieckaja Narodnaja Riespublika) i ŁNR (Ługańska Republika Ludowa, skrót pochodzi od rosyjskiej nazwy
Луганская Народная Республика,
Ługanskaja Narodnaja Riespublika), przez separatystów i militarne wsparcie rosyjskie dla ich działań.
Zadaniem drugiego zespołu jest wyszukanie argumentów strony ukraińskiej na rozpoczęcie antyterrorystycznej operacji na Donbasie. [
Przykłady instrukcji dla obu grup są umieszczone w załączniku - materiały pomocnicze.] Daj uczennicom i uczniom czas na podział pracy. Poproś, aby na tym etapie pracy nie posługiwali się Wikipedią, tylko korzystali z materiałów prasowych. Zadaniem każdej z osób jest wynotowanie argumentów i źródeł z których korzystała
(jest to element tzw. nauczania wyprzedzającego).
II. Na lekcji:
1.Po czynnościach organizacyjnych podaj cele lekcji i pytanie kluczowe. Sprawdź, czy klasa na pewno je rozumie (metoda kciuka). (3 min)
2. Przypomnij uczennicom i uczniom, że na tej lekcji będziecie próbowali zrozumieć istotę wojny na Ukrainie i spróbujecie się dowiedzieć, jakie racje przedstawiane są przez strony konfliktu. W tym celu zaaranżuj przestrzeń w klasie tak, aby wygodnie wam było pracować w dwóch zespołach, tak, aby każdy z zespołów miał miejsce do pisania i dostęp do Internetu. Poproś uczniów i uczennice o pomoc w zaaranżowaniu przestrzeni. Niech zespoły usiądą razem. Jeśli byłyby wątpliwości, kto był w którym zespole użyj kartek ze składami zespołów, które masz z poprzedniej lekcji. Pierwszym zadaniem zespołów jest spisanie znalezionych argumentów na racje strony, nad którą pracowali i wypisanie tych argumentów czytelnie na kartkach, które zaraz rozdasz. Argumenty numerują albo zostawiają pod każdym z nich wolne miejsce. Rozdaj uczniom flipczarty i markery albo kartki A4 i poproś o przygotowanie długopisów. Zapowiedz, że na pracę mają 10 min. (12 min)
3. Kiedy grupy skończą pracę poproś o wymienienie się kartkami/ flipczartami i teraz zadaniem drugiej grupy jest napisanie kontrargumentu, bądź udowodnienie, że teza/ argument drugiej grupy jest nieprawdziwy. Aby to zrobić mogą/ powinni korzystać ze źródeł internetowych. Na tym etapie zachęć do korzystania ze źródeł możliwie obiektywnych (Wikipedia, World Factbook etc.). Kontrargumenty/ obalanie argumentów zapisują pod argumentami drugiej strony, bądź wpisują posługując się numerem danego argumentu. Dobrze, gdy te zapisy wykonywane są innym kolorem markera – od razu widać stanowisko drugiej strony. Zapowiedz, że na tę pracę mają 13 min. W czasie pracy kontroluj czas i zakomunikuj uczniom kiedy będzie dobiegał końca. Obserwuj pracę uczniów i uczennic oraz dbaj o sprawne wymienianie się kartkami z argumentami i odpowiedziami na nie. Kontroluj, aby na kartkach pojawiały się kontrargumenty, a nie oceny. W razie pojawienia się ocen zwróć uwagę zespołowi, którego to dotyczy na to, że zamiast faktu pojawiła się ocena i powiedz, aby unikali tego w dyskusji. Jeśli do połowy czasu w debacie nie pojawią się pojęcia „wojna hybrydowa” i „dezinformacja” naprowadź uczniów na te zjawiska. Sprawi to, że podsumowanie lekcji będzie łatwiejsze i bardziej oczywiste dla uczniów i uczennic. (15 min)
4. Po skończonej debacie kartki/ flipczarty wracają do zespołów, które zaczynały z nimi pracę. Daj zespołom dwie minuty na zapoznanie się z ostatnią odpowiedzią drugiego zespołu. Kiedy już to zrobią poproś, aby każda z grup wymieniła te argumenty z kontrargumentami, które udało się drugiej grupie obalić. Spytaj się uczniów jak uważają, która ze stron konfliktu ma rację. Odpowiedzi uczniowie udzielają głosując poprzez podniesienie ręki. (5 min)
III. Podsumowanie:
Na zakończenie lekcji powiedz, że dezinformacja jest ważnym elementem wojny hybrydowej, a taka właśnie toczy się na Ukrainie. Wytłumacz pojęcie wojny hybrydowej. Powiedz, że dezinformacja jest jej ważnym elementem. Powiedz, że często jest tak, że źródła, z których korzystamy podają niepełną, bądź przekłamaną informację. Dopiero sprawdzenie faktów pozwala zbudować solidną wiedzę. Jeśli wśród źródeł, z których korzystali uczniowie były takie, które były niesolidne nawiąż do tego przykładu. [
Szerszą instrukcję do roli nauczyciela/ nauczycielki w ocenie źródeł, z których korzystają uczniowie i uczennice znajdziesz w komentarzu metodycznym]. (7 min)
Refleksja: Podsumuj lekcję, zadając pytanie, czego uczennice/uczniowie nauczyli się na lekcji. Odpowiedzcie wspólnie na pytanie kluczowe. (3 min)
IV. Zadanie domowe dla chętnych:
Chętnym polecamy do lektury książki:
- P. Pieniążek, „Pozdrowienia z Noworosji”, Wydawnictwo Krytyka Polityczna 2015, Warszawa
- P. Pieniążek, „Wojna, która nas zmieniła”, Wydawnictwo Krytyka Polityczna 2017, Warszawa
- Marshall Tim, „Więźniowie geografii”, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2017 – strony 36-44 (rozdział Rosja, ss. 21 – 56)
Komentarz metodyczny
W trakcie lekcji jest wykorzystywana metoda
debaty korespondencyjnej. Link do jej opisu znajduje się w
załączniku - materiały pomocnicze.
Zadaniem nauczyciela prowadzącego tę lekcję jest krytyczna ocena źródeł, z których korzystają uczniowie. Ich wiarygodności i obiektywności. Ocenę tę nauczyciel/ nauczycielka może wykonać jeszcze przed lekcją prosząc uczniów, aby pracę domową (listę źródeł z których korzystali) oddali mu/jej jeszcze przed lekcją. Wtedy będzie miał/a czas je spokojnie przejrzeć. A jeśli nauczyciel/ nauczycielka czuje się sprawnie w ocenie źródeł może na bieżąco (w trakcie debaty korespondencyjnej) podchodzić do obu zespołów i przeglądać źródła z których korzystali.
W realizacji tematu wykorzystano
nauczanie wyprzedzające – uczniowie powinni do lekcji przygotować informacje na temat konfliktu z dostępnych źródeł. Podane są linki do dwóch artykułów i publikacji, można jeszcze wykorzystać najnowszą na rynku publikację Tima Marshalla, w której autor pisze o geopolityce, jeden rozdział poświęcając Rosji. Jest tam dosyć dobrze wyjaśnione stanowisko Rosji i przyczyna interwencji na Ukrainie. Należy zwrócić uwagę na dobre przygotowanie do lekcji samego nauczyciela/lki. Powinien/ powinna wcześniej przygotować sobie argumenty dla obu stron, by móc dobrze poprowadzić tę lekcję. Dobrze byłoby również śledzić aktualną sytuację na wschodniej Ukrainie. Proponowana przez autorkę metoda debaty korespondencyjnej jest ciekawa dla młodzieży i daje możliwość poprowadzenia lekcji tak, by zapanować nad emocjami – nie ma tutaj głośnego wypowiadania się w tej sprawie, ale swoje argumenty zapisują strony na kartkach.
Na koniec lekcji autorka scenariusza proponuje refleksję na temat samego procesu uczenia się na lekcji poprowadzonej tą metodą. To ważne, aby uczennice/ uczniowie byli świadomi tego, jak przebiega ich uczenie się. Aby wiedzieli, które metody zajęć są dla nich dobre, wzbudzające ich zainteresowanie, motywują do samodzielnej pracy. Dlaczego uważam, że to ważny temat w edukacji? Po pierwsze – tematyka dotyka nas osobiście – na terenie naszego kraju przebywa wiele osób z Ukrainy, w tym – osoby ze wschodniej części kraju. Poza tym mamy do czynienia w tym przypadku ze stosunkowo nowym typem strategii – takie terminy, jak wojna hybrydowa, wojna informatyczna, działania asymetryczne są nowe w tej tematyce w edukacji. A jednocześnie konflikt na Ukrainie pokazał nowe oblicze działań w XXI wieku, którego nie wszyscy jesteśmy świadomi, ciągle edukowani tylko naszą przeszłością I i II wojny światowej. Poza tym ważnym tematem jest także cyberbezpieczeństwo, co obserwujemy w przypadku konfliktów XXI wieku.
To, co może być trudnością dla uczniów to dostęp do informacji o aktualnej sytuacji na wschodniej Ukrainie. Dlatego wskazane jest, by uczniowie także otrzymali wskazówki, gdzie takich informacji poszukiwać (linki), ale zaznaczyć, że to tylko propozycja, mogą poszukiwać innych informacji, w tym – o aktualnej sytuacji na Ukrainie. Te linki odnoszą się do publikacji z okresu 2014 – 2015 roku, nie ma w nich informacji chociażby informacji o konwoju humanitarnym.
Ważnym elementem jest edukacja medialna – i myślenie krytyczne. W punkcie 4 toku lekcji autorka zwraca uwagę na umiejętność oddzielania faktów od opinii, wcześniej – nieocenianie, a przytaczanie argumentów stron. To bardzo ważna umiejętność we współczesnym świecie, w którym zalewani jesteśmy informacjami, ale nie zawsze jesteśmy zainteresowani sprawdzaniem ich wiarygodności.
Jest to temat, który może być wykorzystany na WOS, historii, geografii czy godzinie wychowawczej. Uczniowie szkól średnich zainteresowani informatyką lub sztuką wojenną mogą także przekonać się o wadze studiów z zakresu cyberbezpieczeństwa, które teraz jako studia podyplomowe oferują niektóre uczelnie wyższe.
Nauczanie wyprzedzające: uczniowie przygotowują się przed tradycyjną lekcją do zajęć według wskazań nauczycielki/ nauczyciela. W czasie lekcji wykorzystują tę wiedzę – można dzięki temu lepiej omówić temat i racjonalniej wykorzystać czas na lekcji.